دوره 24، شماره 4 - ( مهر و آبان 1400 )
جلد 24 شماره 4 صفحات 595-582 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Zarei Mahmood Abadi M, Zarifian T, Teymouri R. Survey Development of Compound Sentences and Mean Length of Utterance a Persian-speaking Child From 15 to 34 Months: a Longitudinal Case Report. J Arak Uni Med Sci 2021; 24 (4) :582-595
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-6491-fa.html
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-6491-fa.html
زارعی محمودآبادی منیژه، ظریفیان طلیعه، تیموری رباب. بررسی رشد جملات مرکب و طول گفته کودک فارسی زبان از 15 تا 34 ماهگی : یک گزارش موردی طولی. مجله دانشگاه علوم پزشكي اراك. 1400; 24 (4) :582-595
1- گروه گفتاردرمانی، بیمارستان مرکز طبی کودکان، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران.
2- گروه گفتاردرمانی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ،ta.zarifian@uswr.ac.ir
3- مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
2- گروه گفتاردرمانی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ،
3- مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 7060 kb]
(724 دریافت)
| چکیده (HTML) (2167 مشاهده)
.jpg)
References
1.Steinberg D. An introduction to psycholinguistics [Glfam A. Persian Trans]. 1th ed. Tehran: SAMT; 2002.
2.Nice MM. Length of sentences as a criterion of a child’s progress in speech. J Educ Psychol. 1925; 16(6):370–9. [DOI:10.1037/h0073259]
3.Cadime I, Moreira CS, Santos AL, Silva C, Ribeiro I, Viana FL. The development of vocabulary and grammar: A longitudinal study of European Portuguese-speaking toddlers. J Child Lang. 2019; 46(4):653-81. [DOI:10.1017/S0305000919000060] [PMID]
4.Pahlevan Nejad M, Rasulpur H. [Compound sentences in the Persian language are analyzed based on the theory of role and reference grammar (Persian)]. Linguistics. 2012; 3(1):1-25. http://ensani.ir/file/download/article/20130508151948-9740-14.pdf
5.Hickey T. Mean length of utterance and the acquisition of Irish. J Child Lang. 1991; 18(3):553-69. [DOI:10.1017/S0305000900011247] [PMID]
6.Parker MD, Brorson K. A comparative study between mean length of utterance in morphemes (MLUw) and Mean Length of Utterance in words (MLUw). First lang. 2005; 25(3):365-76. [DOI:10.1177/0142723705059114]
7.Scarborough HS, Rescorla L, Tager-Flusberg H, Fowler AE, Sudhalter V. The relation of utterance length to grammatical complexity in normal and language-disordered groups. Appl Psycholinguist. 1991; 12(1):23-46. [DOI:10.1017/S014271640000936X]
8.Allen SE, Dench C. Calculating mean length of utterance for Eastern Canadian Inuktitut. First Lang. 2015; 35(4-5):377-406. [DOI:10.1177/0142723715596648]
9.Marjanovič-Umek L, Fekonja-Peklaj U, Podlesek A. Characteristics of early vocabulary and grammar development in Slovenian-speaking infants and toddlers: A CDI-adaptation study. J Child Lang. 2013; 40(4):779-98. [DOI:10.1017/S0305000912000244] [PMID] [PMCID]
10.Kazemi Y, Taheri A, Kiyanfar F, Shafie M, Eslamifard R, Pirmoradian M, et al. [Mean length of utterance (MLU) in typically-developing 2.5-5.5 year-old Persian-speaking children in Iran (Persian)]. J Res Rehabil Sci. 2012; 8(5):928-37. [DOI:10.22122/jrrs.v8i5.654]
11.Ezeizabarrena M-J, Garcia Fernandez I. Length of Utterance, in Morphemes or in Words?: MLU3-w, a Reliable Measure of Language Development in Early Basque. Front Psychol. 2018; 8:2265. [DOI:10.3389/fpsyg.2017.02265] [PMID] [PMCID]
12.Paul R. Language disorders from infancy through adolescence: Assessment & intervention. Amsterdam: Elsevier Health Sciences; 2007. https://books.google.com/books/about/Language_Disorders_from_Infancy_Through.html?id=QxLfgByBvToC
13.Zarifian T, mohammadi R, Mahmoodibakhtiyari B. [A comparison of the syntactic skills of hearingloss and pre-school Persian-speaking children (Persian)]. J Res Rehabil Sci. 2008; 8(4):659-70. https://www.sid.ir/Fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=245874
14.Oryadi-Zanjani M, Ghorbani R, Keikha F. [Standardization of total numbers of word, mean length of utterance and mean length of 5 long sentences in normal Persian language children between 2 to 5 years old in Semnan city (Persian)]. Koomesh. 2006; 7(3):177-82. http://koomeshjournal.semums.ac.ir/article-1-99-en.html
15.Kazemi Y, Klee T, Stringer H. Diagnostic accuracy of language sample measures with Persian-speaking preschool children. Clin Linguist Phon. 2015; 29(4):304-18. [DOI:10.3109/02699206.2014.1003097] [PMID]
16.Meshkatal-Dini M. [The Development of language in children speech sounds and sound system (Persian)]. Specialized Journal of Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Mashhad (Faculty of Literature and Humanities (Mashhad)). 2002; 34(3-4):447-78. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=8880
17.Seifenaraqi M, Naderi E. [The trend of growth and Persian speaking children from 2 to 8 years (Persian)]. 1992; (31):9-36. http://ensani.ir/file/download/article/20110218151419-201.pdf
18.Hosseini SZ, Noorbakhsh M. [learning Persian language syntax (case study: 36 to 50 months) (Persian)]. Lang Linguist. 2007; 3(5):103-13. http://lsi-linguistics.ihcs.ac.ir/article_1607_312bdf72c93f3c44102ab66261166fe9.pdf
19.Jalilevand N, Ebrahimipur M, Purqarib J. [Mean length of utterance and grammatical morphemes in speech of two Farsi-speaking children (Persian)]. Audiology. 2012; 21(2):96-108. https://aud.tums.ac.ir/article-1-48-en.pdf
20.Zarei Mahmood Abadi M, Zarifian T. Expressive vocabulary development of a15-34-month Persian speaking child: A longitudinal case study (Persian)]. Sci J Rehabil Med. 2018; 7(3):308-17. [DOI:10.22037/JRM.2018.110984.1674]
21.Mehravaran M. [The dangling model in the construction of compound sentences with regard to verb tenses (Persian)]. Lit Art. 2016; 7(2):87-108. https://liar.ui.ac.ir/article_19745_en.html
22.Fenson L, Marchman VA, Thal D. MacArthur-Bates communicative development inventories: User’s guide and technical manual. 2th ed. Baltimore: Paul H. Brookes Publishing Company Baltimore, MD; 2007. [DOI:10.1007/978-1-4419-1698-3_769]
23.Jalilevand N. [Speech & language development in Farsi speaking children (Persian)]. Tehran: Dangeh; 2012. http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2456292&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author
24.Bowerman M. The acquisition of complex sentences. InStudies in language acquisition. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press; 1979. pp. 285-305. https://pure.mpg.de/rest/items/item_467965/component/file_467964/content
25.Bloom L, Lahey M, Hood L, Lifter K, Fiess K. Complex sentences: Acquisition of syntactic connectives and the semantic relations they encode. J Child Lang. 1980; 7(2):235-61. [DOI:10.1017/S0305000900002610] [PMID]
26.Smith ME. An investigation of the development of the sentence and the extent of vocabulary in young children. Michigan: The University of Michigan; 1926. https://books.google.com/books/about/Investigation_of_the_Development_of_the.html?id=XJoXnQEACAAJ
27.Moore KC. The mental development of a child. Psychol Rev Monogr Suppl. 1896; 1(3):i-150. [DOI:10.1037/h0092981]
28.Bakhtiyari BM, Soraya M, Badiee Z, Kazemi Y, Soleimani B. [The size of expressive lexicon in 18-to-36-month-old children raised in farsi-speaking families (Persian)]. J Res Rehabil Sci. 2011; 7(5):681-7. [DOI:10.22122/jrrs.v7i5.190]
29.Klee T, Schaffer M, May S, Membrino I, Mougey K. A comparison of the age-MLU relation in normal and specifically language-impaired preschool children. J Speech Hear Disord. 1989; 54(2):226-33. [DOI:10.1044/jshd.5402.226] [PMID]
30.Johnston JR. An alternate MLU calculation: Magnitude and variability of effects. J Speech Lang Hear Res. 2001; 44(1):156-64. [DOI:10.1044/1092-4388(2001/014)]
31.Rice ML, Redmond SM, Hoffman L. Mean length of utterance in children with specific language impairment and in younger control children shows concurrent validity and stable and parallel growth trajectories. J Speech Lang Hear Res. 2006; 49(4):793-808. [DOI:10.1044/1092-4388(2006/056)]
متن کامل: (2366 مشاهده)
مقدمه
در فرایند تکامل زبان بیانی کودکی که در بدو تولد تنها قادر است گریه کند تا چهار سالگی علاوه بر گسترش تعداد کلمات خزانه واژگان کودک می‌تواند با رعایت دستور زبان جمله‌هایی را بیان کند که در جامعه زبانی پیرامون خود از قابلیت وضوح و فهم برخوردار است. فرایند دست‌یابی به مهارت زبانی یک کودک با رشد عادی تا چهار سالگی با تلاش فرد بزرگ‌سالی که سال‌ها برای یادگیری زبان دوم تلاش کرده، قابل مقایسه نیست [1].
در تجزیه زبان، تکواژها کوچک‌ترین واحد معنادار به شمار می‌روند، این تکواژها به تنهایی نقش مؤثری در انتقال مفاهیم و برقراری ارتباط ندارند و باید در قالب عبارات و در یک بافت محتوایی به یکدیگر بپیوندند تا حامل پیامی شوند. از این رو جمله واقعی‌ترین واحد زبان محسوب می‌شود [1].
مهارت یافتن کودکان در ساختار جمله یکی از معیارهای رشد گفتار کودکان است، به طوری که تقسیم کردن رشد گفتار کودک به چهار مرحله، یعنی جملات یک کلمه، جملات اولیه، جملات کوتاه سه تا چهار کلمهای و جملات کامل شش تا هشت کلمهای بر مبنای جمله است [2].
ترکیب کلمات را می‌توان اولین نشانه پیشرفت کودک در دستور زبان دانست. مطالعات بر مبنای گزارشات والدین نشان می‌دهد که تقریباً 50 درصد از کودکان در سنین 1/5 تا 1/7 سالگی کلمات را در کنار هم به کار می‌برند و تقریباً همه کودکان تا سن دو سالگی ترکیبات دو کلمهای دارند [3]. با افزایش روند رشد شاهد ظهور جملات مرکب در کودکان هستیم. اساساً هرگونه تحلیل پیرامون جملات مرکب در‌برگیرنده دو مفهوم است: یکی ماهیت واحد‌های تشکیل‌دهنده یک جمله مرکب و دیگری به نوع رابطه بین این واحد‌ها.
در رویکرد روان‌شناسی زبان بر این باورند که ساخت‌های مرکب متشکل از دو نوع هم‌پایه و نا‌هم‌پایه هستند. هم‌پایگی شامل اتصال و پیوند دو یا چند واحد با اندازه و ساختاری مشابه است که معمولاً با یک حرف عطف هم‌پایه ساز به یکدیگر متصل می‌شود. ناهم‌پایگی شامل درونه‌گیری یک واحد درون واحد دیگر می‌شود [4].
مطالعات زیادی در زمینه ارتباط بین سن و طول گفته صورت گرفته است، از‌جمله هیکی [5] نشان داد که میانگین طول گفته بر حسب تکواژ (MLUm Mean Length of Utterance morph; ) با سن قابل پیش‌بینی است. هیکی [5] بیان کردند که ارتباط قوی و مثبتی بین سن و میانگین طول گفته بر حسب تکواژ وجود دارد. پارکر و بروسون [6] با مطالعه روی چهل کودک با طیف سنی سه سال تا سه سال و ده ماه ارتباط بین میانگین طول گفته بر حسب کلمه و سن را مثبت (0/69= r) اعلام کردند.
هیکی [5] در مطالعه طولی (نُه ماه) خود بیان کرد که ارتباط بالایی بین سن و میانگین طول گفته بر حسب واژه وجود دارد. پژوهش‌هایی نیز حاکی از عدم ارتباط بین سن و میانگین طول گفته بوده است، از‌جمله مطالعه اسکاربرو و همکارانش [7] ضمن بررسی 285 کودک دو تا چهار ساله خاطرنشان کرد که ارتباط بین سن و طول گفته در تمام طیف‌های سنی وجود ندارد. به طور کلی میانگین طول گفته ارتباط قابل توجهی دارد، اما لزوماً با سن کودک در حال رشد متناسب نیست [8].
ارتباط بین میانگین طول گفته و تعداد کلمات خزانه واژگان در کودکان ایتالیایی زبان به صورت خطی است، در حالی که همین ارتباط در کودکان انگلیسی زبان و اسلوونیایی غیر‌خطی است [9].
تا امروز در سراسر جهان پژوهش‌های زیادی پیرامون زبان و رشد آن انجام گرفته و ابزارها و معیارهای زیادی برای تسهیل ارزیابی این امر طراحی و به کار گرفته شده است. در این میان، میانگین طول گفته یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رشد زبان است [10]. به طور کلی دو روش برای محاسبه طول گفته مطرح است. در آغاز، طول گفته بر حسب کلمه محاسبه می‌شد. پس از آن، ایزیزابارنا [11] محاسبه طول گفته بر حسب تکواژ را رواج داد و آن را پایه و اساس برای تحلیل رشد زبان انگلیسی قرار داد. گام نخست در محاسبه طول گفته، گرفتن یک نمونه زبانی از کودک است که شیوه‌های متفاوتی برای آن پیشنهاد شده است. سه شیوه رایج در نمونه‌گیری زبانی، گفتار محاوره، بازی آزاد و تعریف داستان هستند [12].
برای محاسبه میانگین طول گفته تمام واژه‌های شمارش‌شده نمونه گفتار را با هم جمع کرده و سپس بر تعداد گفته‌ها تقسیم می‌کنند [13 ،12]. میانگین طول گفته، سنجشی است از توانایی دستور زبان بیانی که در هر دو موقعیت بالینی و تحقیقاتی کاربرد فراوانی دارد و به عنوان معیار مفیدی برای ماهیت و میزان آسیب زبانی [14 ،12] و همچنین به همان اندازه برجسته ساختن روند درمان و پیشرفت آن مورد حمایت است و یکی از معمولی‌ترین سنجه‌هایی است که در پژوهش‌های زبان کودک پذیرفته شده است [15 ،12 ،10 ،7 ،5]. لوئب و همکاران (به نقل از ایزنبرگ و همکاران) [12] گزارش می‌کنند که میانگین طول گفته با 91 درصد کاربرد، یکی از پرکاربردترین شیوه‌های تحلیل نمونه زبانی است.
پژوهش‌های زیادی، از‌جمله در زبان‌های انگلیسی [12]، ایرلندی [11] و اسپانیایی [11] در زمینه ارتباط و همبستگی بالای بین محاسبه طول گفته بر اساس تکواژ با محاسبه طول گفته بر اساس کلمه وجود دارد [11 ،6]. ایزنبرگ و همکارانش [11] با مطالعه روی کودکان باسک زبان به ارتباط بالایی بین طول گفته بر حسب کلمه و طول گفته بر حسب تکواژ (0/97=r) دست یافتند. میزان روایی شمارش کلمات در مطالعات پیشین مثل هیکی [5] با ضریب اطمینان 92 درصد و توافق بین ارزیاب 94 درصد به دست آمده است.
آلن و دنچ و همکاران [8] پس از مطالعه میزان همبستگی بین طول گفته بر حسب کلمه، تکواژ و هجا را (99 درصد تا 91 درصد=r) به دست آورده و نتیجه گرفتند که شمارش کلمه بسیار آسان‌تر، سریع‌تر و دارای روایی بیشتری نسبت به شمارش تکواژ است؛ بنابراین منطقی‌تر است اگر هدف خاصی از محاسبه طول گفته بر اساس تکواژ مد نظر پژوهشگر نیست میانگین طول گفته بر اساس کلمه صورت بگیرد [8].
در همین راستا هیکی [5] در مطالعه طولی خود روی سه کودک برای بررسی ارتباط بین ارزش محاسبه اکتساب طول گفته بر حسب کلمه و پیچیدگی نحوی شان در زبان ایرلندی نشان داد که ارتباط قابل‌توجهی بین اندازه‌گیری‌های مختلف طول گفته (طول گفته بر حسب کلمه، طول گفته بر حسب تکواژ و طول گفته بر حسب هجا) در هر سه کودک وجود دارد و اعلام کرد محاسبه طول گفته بر حسب کلمه شاخص اولیه و مفیدی برای سنجش رشد زبان ایرلندی است [8 ،5]. این یافته‌ها حاکی از آن است که میانگین طول گفته بر حسب کلمه به اندازه میانگین طول گفته بر حسب تکواژ کارآمد است [11 ،6]؛ بنابراین محاسبه طول گفته بر اساس کلمه همچنان می‌تواند در مطالعات رشد زبان مؤثر باشد.
در زمینه مطالعات داخلی، مشکوه‌الدینی در طی یک گزارش موردی طولی از فرزندش به نمونه‌هایی از گفتار دو و چند کلمهای و سن ظهور آن اشاره می‌کند [16]. سیف نراقی و همکاران در مطالعه مقطعی خود به بررسی روند رشد تکلم و زبان فارسی، گزارشی از توزیع فراوانی و درصد عبارات مورد استفاده کودکان داده است [17]. ضیاء حسینی و همکارش در پژوهش تک موردی و طولی بین سن 36 و 50 ماهگی انواع گفته‌های تولید شده کودک را از نظر نحوی بررسی و نمونه‌های گفته‌ها نیز را با سن بیان آنها گزارش داده است [18].
جلیلهوند و همکاران در قالب یک مطالعه طولی به بررسی میانگین طول گفته و برخی از تکواژهای دستوری در گفتار دو کودک فارسی زبان از دوازده ماهگی تا شصت ماهگی پرداخته‌اند.این پژوهش ضمن مراجعه ماهانه به مهدکودک و ضبط ویدئویی نمونه گفتار به مدت 120 دقیقه در ماه و سپس واج‌نویسی نمونه‌ها انجام پذیرفته است [19]. کاظمی و همکارانش هم در طی یک مطالعه توصیفی کمّی مقطعی، طول گفته کودکان در بازه زمانی شش ماه یکبار را گزارش دادند [10].
با توجه با اینکه در حال حاضر درمان بالینی اختلالات زبانی در کودکان فارسی زبان، بیشتر بر اساس تجارب درمانگران یا مطابق با هنجارهای زبان انگلیسی است و معیارهای قابل دسترس بیشتر بر مبنای زبان‌هایی غیر از فارسی است، این نوع مطالعات در زبان فارسی کم هستند. انجام این نوع مطالعات برای مقایسه‌های بین زبانی و مطالعه همگانی‌های زبانی و ویژگی‌های زبان ویژه مهم است. از این رو نیازمند بررسی چگونگی رشد طول گفته و جملات مرکب در زبان فارسی هستیم.
بنابراین زبان‌شناسان و آسیب‌شناسان گفتار و زبان برای دست‌یابی به چگونگی اکتساب و فراگیری گفتار و زبان در کودکان، به جمع‌آوری داده‌ها به صورت یادداشت‌برداری روزانه، مطالعات در قالب گروه‌های بزرگ نمونه‌گیری و در مقطعی از زمان و همچنین مطالعات طولی می‌پردازند. رشد زبان کودک، هم در زبان مرجع و هم در بررسی‌های تطبیقی و مقایسه‌ای بین زبان‌های مختلف مرهون منابع ارزشمندی مانند یاداشت‌برداری روزانه و داده‌های توصیفی است که در محیط‌های کاملاً طبیعی و واقعی، غیرمستقیم و هنگام بازی کودک جمع‌آوری شده‌اند [20].
یکی از رویکردهای ارزیابی و درمان در آسیب‌شناسی گفتار و زبان، مدل توصیفی تکاملی است. این مدل با توصیف دقیق سطح کنونی عملکرد زبان کودک، آن را با استفاده از واژگان، طول جمله، بیان مفاهیم، استفاده از قواعد نحوی، علائم صرفی و غیره مرتبط می‌داند. شالوده این رویکرد بر مبنای توالی رشد طبیعی زبان است و پژوهش روی رشد طبیعی زبان، بهترین راهنمای آموزش زبان را برای کودکانی فراهم می‌کند که خود به هر دلیلی، موفق به یادگیری آن نشده‌اند [20 ،12].
مطالعه طولی حاضر با عنایت به مدل توصیفی تکاملی به توصیف دقیق و روزانه رشد طبیعی طول گفته زبان فارسی به صورت گفتار خود به خودی کودک و اثر ظهور جملات مرکب، تعداد کلمات خزانه واژگان کودک و غیره روی آن می‌پردازد. شایان ذکر است این مقاله دومین گزارش موردی از کودک مورد بررسی است. در گزارش اول رشد واژگان بیانی کودک بررسی شد [20].
در مقاله حاضر سعی بر آن است با اتکا به مدل توصیفی تکاملی، روند رشد گفته‌های خود به خودی کودک توسط مادر که خود آسیب‌شناس گفتار و زبان است، ارائه شود. در راستای تحقق این هدف تلاش شد به این پرسش‌ها پاسخ داده شود: افزایش طول گفته در کودک فارسی زبان در چه مقطع زمانی از رشد گفتار کودک رخ می‌دهد؟ چه مدت زمان طول می‌کشد تا کودک از جملات اولیه (دو کلمهای) به سه یا چهار کلمهای پیشرفت کند؟ ظهور جملات مرکب در بیان کودک فارسی زبان در چه زمانی است؟ رابطه بین طول گفته و تعداد واژگان در این بازه زمانی از رشد چگونه است؟
کودک مورد بررسی (ر. ر)، فرزند دختر نویسنده اول مقاله است. کودک از نظر رشد جنینی تازه بالغ‌یافته بوده و در اول هفته سی و هفتم بارداری با روش سزارین به دنیا آمد. کودک تک زبانه فارسی زبان، فرزند اول خانواده بود. طبق نمودار رشد مخصوص کودکان دختر، رایج در ایران از لحاظ فیزیکی (وزن، قد و دور سر) از رشد طبیعی برخوردار بود. نتایج آزمون غربالگری شنوایی طبیعی بود. طبق آزمون استنفورد بینه هوشبهر وی طبیعی (حدود 124-112) بود. به دلیل اشتغال مادر، کودک از شش ماهگی به بعد، روزانه از ساعت 8 تا 14:30 در مهد کودک به سر می‌برد. والدین تعاملات کلامی بسیار خوبی با کودک داشتند و هیچ‌یک از آنها در ظهور اولین واژه با تأخیر مواجه نبوده‌اند.
جمع‌آوری داده‌ها از بدو تولد تا 34 ماهگی به روش طولی، موردی و روزانه انجام گرفت. این مقاله متناسب با هدف مورد نظر، گزارش طول گفته، ظهور انواع جملات از نظر ساختاری (ساده و مرکب) از 15 تا 34 ماهگی پرداخته است. اگر جمله کامل کودک همراه با یک فعل بود، جمله ساده و اگر بیش از یک فعل داشت جمله مرکب در نظر گرفته شد. با در نظر گرفتن اینکه در بین دستورنویسان زبان فارسی، معیار یکسان و دقیقی برای تعریف جمله مرکب وجود ندارد، ولی نقطه مشترک میان آنها درباره جملات مرکب، «وجود بیش از یک فعل» در چنین جمله‌هایی است [21].
قواعد محاسبه طول گفته از نمونه گفتار خودبه‌خودی کودک به این صورت بود که ابتدا نمونه گفتاری‌های روزانه ثبت‌شده کودک در طول زمان به گفته‌ها تقسیم بندی شد. سپس گفته‌ها بر حسب الفبای آوانگاری بین‌المللی، آوانگاری شده و هر گفته در یک خط نوشته شد. تعداد واژه‌ها در هر گفته محاسبه شد به طوری که هر واژه اعم از محتوایی یا دستوری یک واحد شمرده شد.کلمات تکراری یک بار محاسبه شدند وکلمات مرکب (سیب‌زمینی)، اسامی خاص (میکی‌موس)، مضاعف گویی (به به)، ضمایر متصل به کلمه مثل «کفشت» و تکواژ «ها» نشانه جمع، جداگانه در نظر گرفته نشده است. برای مثال، «پاهای» به عنوان یک واحد در نظر گرفته شدند. واژه بست کسره که در گفتار محاوره‌ای بعد از اسم می‌آید، به عنوان تکواژ دستوری است و در شمارش واژه استفاده می‌شود مثل «مریضه» به معنای «مریض است»، دو کلمه به حساب آمدند. جملاتی که کودک از حفظ گفته است یا مکرراً در قصه و شعر‌ها شنیده است، محاسبه نشدند [22 ،13 ،2].
سرانجام تمام واژه‌های شمارش‌شده نمونه گفتار را با هم جمع و بر تعداد گفته‌ها تقسیم شدند [12 ,13].
.jpg)
تمام نمونه‌گیری‌های زبانی در شرایط کاملاً طبیعی در تمام لحظات احتمالی زندگی به غیر از مهدکودک و به صورت یادداشت‌برداری روزانه از گفتار وی صورت پذیرفت. برای ثبت داده‌های زبانی، تاریخ ظهور تمام عناصر زبان به محض شنیدن با مداد یا ثبت الکترونیکی با تلفن همراه مدل HUAWEI Y600_U20 انجام می‌شد. اطلاعات ضبط‌شده در اولین زمان ممکن، مجدداً به تقویم در نظرگرفته شده برای این کار انتقال می‌یافت. در مرحله بعد داده‌های یادداشت شده از تقویم به صورت جداول ترسیم شده به فایل به فایل ورد انتقال یافت. تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از این بررسی با محاسبه ضریب همبستگی متقابل و با استفاده از نسخه 4.0.2 نرم‌افزار R انجام شد.
یافته‌ها
بررسی یافته‌های حاصل از پژوهش حاضر نشان داد که بر اساس جدول شماره 1، کودک دختر فارسی زبان در سن 21 ماه و 13 روز، اولین جمله ساده دو کلمهای خود متشکل از اسم و فعل را به صورت جمله کامل امری «آب بده» بیان کرده است.
.jpg)
سپس با فاصله‌ی زمانی یازده روز، اولین جمله کامل سه کلمهای خود متشکل از فاعل، مفعول و فعل را بر زبان رانده است. با گذشت پنج ماه و پنج روز، کودک در سن 26 ماه و 29 روز، جمله مرکب چهار کلمهای خود را بیان می‌کند که حاوی دو فعل است که فعل اول بدون نهاد است. چهار روز بعد با سرعت زیاد و شگفت انگیزی جمله مرکب پنج کلمهای ظهور می‌یابد که حاوی دو فعل است، با این تفاوت که فعل اول جمله نیز نهاد دارد. نمونه جمله‌های کودک در جدول شماره 1 گزارش شده است.
مشاهده شد در روند رشد جمله از یک کلمه به دو کلمه، بیشترین زمان (شش ماه و سیزده روز) و رشد شش کلمه به هفت کلمه کمترین زمان (در یک روز) را به خود اختصاص می‌دهد. در 27 ماهگی به بعد مدت زمان صرف‌شده برای افزایش طول جمله بر حسب کلمه، از چندین ماه به چند روز تقلیل یافته است.
بر مبنای جدول شماره 2، زمانی که میانگین طول گفته بر حسب کلمه برابر با 1/02 است، تعداد کلمات خزانه واژگان کودک حاوی 44 واژه است که مقوله دستوری «اسم» بیشترین سهم را دارا است و بر اساس جدول شماره 1 در همین زمان شاهد ظهور اولین جمله دوکلمه‌ای کودک نیز هستیم.
.jpg)
در سن 21 ماه و 24 روز با گذشت فقط یازده روز شاهد اضافه شدن صرفاً یازده واژه جدید به تعداد کلمات خزانه واژگان کودک هستیم که در همین سن طبق یافته‌های جدول شماره 1 شاهد ظهور اولین جمله سه کلمهای هستیم. زمانی‌که تعداد کلمات خزانه واژگان کودک حاوی 185 واژه است، میانگین طول گفته برابر با 2/5 است.
بر اساس جدول شماره 1، در همین سن شاهد ظهور اولین جمله جهار کلمهای «درست می‌کنی / الآن / پوشید / ه» هستیم که اولین جمله مرکب چهار کلمهای (متشکل از دو فعل، یکی ساده و دیگری مرکب) کودک محسوب می‌شود. سپس با گذشت ده روز از سن کودک بر مبنای جدول شماره 2، شاهد افزایش 48 واژه به تعداد کلمات خزانه واژگان کودک هستیم که در مجموع، معادل 263 واژه را شامل شده است و میانگین طول گفته برابر با 2/75 است. بر مبنای جدول شماره 1 در همین زمان، شاهد ظهور اولین جمله ساده شش کلمهای (حاوی یک فعل) و جمله مرکب هفت کلمهای (حاوی سه فعل) در تولیدات زبانی کودک هستیم.
هنگامی‌که مجموع تعداد کلمات خزانه واژگان کودک برابر با 363 واژه است و میانگین گفته‌ای برابر با 3/75 را داراست، بر مبنای جدول شماره 1 در همین زمان شاهد ظهور اولین جمله مرکب هشت کلمهای (حاوی چهار فعل ساده) هستیم. زمانی که کودک میانگین گفته‌ای برابر با 3/6 دارد، طبق جدول شماره 1 در همین سن شاهد ظهور اولین جمله مرکب نُه کلمهای (حاوی پنج فعل ساده) هستیم.
وقتی طول گفته هشت واژه‌ای کودک به گفته نُه واژه‌ای تبدیل می‌شود، شاهد بیشترین رشد تعداد کلمات خزانه واژگان کودک، یعنی 282 واژه جدید هستیم. کمترین رشد تعداد کلمات خزانه واژگان کودک زمانی است که طول گفته از دو به سه واژه افزایش می یابد.
با افزایش سن از 15 ماهگی تا 34 ماهگی، شاهد افزایش تعداد کل واژه‌ها و افزایش طول گفته هستیم. از سن 27 ماهگی با ظهور جملات مرکب افزایش میانگین طول گفته سرعت قابل توجهی به خود گرفته است، به طوری که در فاصله زمانی چند روز شاهد اضافه شدن یک واحد به طول گفته (کلمه) هستیم.
ضرایب همبستگی متقابل بین سه متغیر مورد بررسی در جدول شماره 3 گزارش شده است.
.jpg)
عدد مذکور در ستون (صفر)، بیانگر ضریب همبستگی متقابل هم‌زمان، اعداد مربوط به ستون‌های (1-)، (2-) و (3-) ضرایب مذکور را با توجه به یک، دو و سه دوره تأخیر و اعداد مربوط به ستون‌های (1+)، (2+) و (3+) ضرایب همبستگی متقابل را با یک، دو و سه دوره پیش‌رو به نمایش در آورده است. در تصویر شماره 1 نیز نمودار همبستگی‌های متقابل با تأخیر زمانی 6± نمایش داده شده است.
در فرایند تکامل زبان بیانی کودکی که در بدو تولد تنها قادر است گریه کند تا چهار سالگی علاوه بر گسترش تعداد کلمات خزانه واژگان کودک می‌تواند با رعایت دستور زبان جمله‌هایی را بیان کند که در جامعه زبانی پیرامون خود از قابلیت وضوح و فهم برخوردار است. فرایند دست‌یابی به مهارت زبانی یک کودک با رشد عادی تا چهار سالگی با تلاش فرد بزرگ‌سالی که سال‌ها برای یادگیری زبان دوم تلاش کرده، قابل مقایسه نیست [1].
در تجزیه زبان، تکواژها کوچک‌ترین واحد معنادار به شمار می‌روند، این تکواژها به تنهایی نقش مؤثری در انتقال مفاهیم و برقراری ارتباط ندارند و باید در قالب عبارات و در یک بافت محتوایی به یکدیگر بپیوندند تا حامل پیامی شوند. از این رو جمله واقعی‌ترین واحد زبان محسوب می‌شود [1].
مهارت یافتن کودکان در ساختار جمله یکی از معیارهای رشد گفتار کودکان است، به طوری که تقسیم کردن رشد گفتار کودک به چهار مرحله، یعنی جملات یک کلمه، جملات اولیه، جملات کوتاه سه تا چهار کلمهای و جملات کامل شش تا هشت کلمهای بر مبنای جمله است [2].
ترکیب کلمات را می‌توان اولین نشانه پیشرفت کودک در دستور زبان دانست. مطالعات بر مبنای گزارشات والدین نشان می‌دهد که تقریباً 50 درصد از کودکان در سنین 1/5 تا 1/7 سالگی کلمات را در کنار هم به کار می‌برند و تقریباً همه کودکان تا سن دو سالگی ترکیبات دو کلمهای دارند [3]. با افزایش روند رشد شاهد ظهور جملات مرکب در کودکان هستیم. اساساً هرگونه تحلیل پیرامون جملات مرکب در‌برگیرنده دو مفهوم است: یکی ماهیت واحد‌های تشکیل‌دهنده یک جمله مرکب و دیگری به نوع رابطه بین این واحد‌ها.
در رویکرد روان‌شناسی زبان بر این باورند که ساخت‌های مرکب متشکل از دو نوع هم‌پایه و نا‌هم‌پایه هستند. هم‌پایگی شامل اتصال و پیوند دو یا چند واحد با اندازه و ساختاری مشابه است که معمولاً با یک حرف عطف هم‌پایه ساز به یکدیگر متصل می‌شود. ناهم‌پایگی شامل درونه‌گیری یک واحد درون واحد دیگر می‌شود [4].
مطالعات زیادی در زمینه ارتباط بین سن و طول گفته صورت گرفته است، از‌جمله هیکی [5] نشان داد که میانگین طول گفته بر حسب تکواژ (MLUm Mean Length of Utterance morph; ) با سن قابل پیش‌بینی است. هیکی [5] بیان کردند که ارتباط قوی و مثبتی بین سن و میانگین طول گفته بر حسب تکواژ وجود دارد. پارکر و بروسون [6] با مطالعه روی چهل کودک با طیف سنی سه سال تا سه سال و ده ماه ارتباط بین میانگین طول گفته بر حسب کلمه و سن را مثبت (0/69= r) اعلام کردند.
هیکی [5] در مطالعه طولی (نُه ماه) خود بیان کرد که ارتباط بالایی بین سن و میانگین طول گفته بر حسب واژه وجود دارد. پژوهش‌هایی نیز حاکی از عدم ارتباط بین سن و میانگین طول گفته بوده است، از‌جمله مطالعه اسکاربرو و همکارانش [7] ضمن بررسی 285 کودک دو تا چهار ساله خاطرنشان کرد که ارتباط بین سن و طول گفته در تمام طیف‌های سنی وجود ندارد. به طور کلی میانگین طول گفته ارتباط قابل توجهی دارد، اما لزوماً با سن کودک در حال رشد متناسب نیست [8].
ارتباط بین میانگین طول گفته و تعداد کلمات خزانه واژگان در کودکان ایتالیایی زبان به صورت خطی است، در حالی که همین ارتباط در کودکان انگلیسی زبان و اسلوونیایی غیر‌خطی است [9].
تا امروز در سراسر جهان پژوهش‌های زیادی پیرامون زبان و رشد آن انجام گرفته و ابزارها و معیارهای زیادی برای تسهیل ارزیابی این امر طراحی و به کار گرفته شده است. در این میان، میانگین طول گفته یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رشد زبان است [10]. به طور کلی دو روش برای محاسبه طول گفته مطرح است. در آغاز، طول گفته بر حسب کلمه محاسبه می‌شد. پس از آن، ایزیزابارنا [11] محاسبه طول گفته بر حسب تکواژ را رواج داد و آن را پایه و اساس برای تحلیل رشد زبان انگلیسی قرار داد. گام نخست در محاسبه طول گفته، گرفتن یک نمونه زبانی از کودک است که شیوه‌های متفاوتی برای آن پیشنهاد شده است. سه شیوه رایج در نمونه‌گیری زبانی، گفتار محاوره، بازی آزاد و تعریف داستان هستند [12].
برای محاسبه میانگین طول گفته تمام واژه‌های شمارش‌شده نمونه گفتار را با هم جمع کرده و سپس بر تعداد گفته‌ها تقسیم می‌کنند [13 ،12]. میانگین طول گفته، سنجشی است از توانایی دستور زبان بیانی که در هر دو موقعیت بالینی و تحقیقاتی کاربرد فراوانی دارد و به عنوان معیار مفیدی برای ماهیت و میزان آسیب زبانی [14 ،12] و همچنین به همان اندازه برجسته ساختن روند درمان و پیشرفت آن مورد حمایت است و یکی از معمولی‌ترین سنجه‌هایی است که در پژوهش‌های زبان کودک پذیرفته شده است [15 ،12 ،10 ،7 ،5]. لوئب و همکاران (به نقل از ایزنبرگ و همکاران) [12] گزارش می‌کنند که میانگین طول گفته با 91 درصد کاربرد، یکی از پرکاربردترین شیوه‌های تحلیل نمونه زبانی است.
پژوهش‌های زیادی، از‌جمله در زبان‌های انگلیسی [12]، ایرلندی [11] و اسپانیایی [11] در زمینه ارتباط و همبستگی بالای بین محاسبه طول گفته بر اساس تکواژ با محاسبه طول گفته بر اساس کلمه وجود دارد [11 ،6]. ایزنبرگ و همکارانش [11] با مطالعه روی کودکان باسک زبان به ارتباط بالایی بین طول گفته بر حسب کلمه و طول گفته بر حسب تکواژ (0/97=r) دست یافتند. میزان روایی شمارش کلمات در مطالعات پیشین مثل هیکی [5] با ضریب اطمینان 92 درصد و توافق بین ارزیاب 94 درصد به دست آمده است.
آلن و دنچ و همکاران [8] پس از مطالعه میزان همبستگی بین طول گفته بر حسب کلمه، تکواژ و هجا را (99 درصد تا 91 درصد=r) به دست آورده و نتیجه گرفتند که شمارش کلمه بسیار آسان‌تر، سریع‌تر و دارای روایی بیشتری نسبت به شمارش تکواژ است؛ بنابراین منطقی‌تر است اگر هدف خاصی از محاسبه طول گفته بر اساس تکواژ مد نظر پژوهشگر نیست میانگین طول گفته بر اساس کلمه صورت بگیرد [8].
در همین راستا هیکی [5] در مطالعه طولی خود روی سه کودک برای بررسی ارتباط بین ارزش محاسبه اکتساب طول گفته بر حسب کلمه و پیچیدگی نحوی شان در زبان ایرلندی نشان داد که ارتباط قابل‌توجهی بین اندازه‌گیری‌های مختلف طول گفته (طول گفته بر حسب کلمه، طول گفته بر حسب تکواژ و طول گفته بر حسب هجا) در هر سه کودک وجود دارد و اعلام کرد محاسبه طول گفته بر حسب کلمه شاخص اولیه و مفیدی برای سنجش رشد زبان ایرلندی است [8 ،5]. این یافته‌ها حاکی از آن است که میانگین طول گفته بر حسب کلمه به اندازه میانگین طول گفته بر حسب تکواژ کارآمد است [11 ،6]؛ بنابراین محاسبه طول گفته بر اساس کلمه همچنان می‌تواند در مطالعات رشد زبان مؤثر باشد.
در زمینه مطالعات داخلی، مشکوه‌الدینی در طی یک گزارش موردی طولی از فرزندش به نمونه‌هایی از گفتار دو و چند کلمهای و سن ظهور آن اشاره می‌کند [16]. سیف نراقی و همکاران در مطالعه مقطعی خود به بررسی روند رشد تکلم و زبان فارسی، گزارشی از توزیع فراوانی و درصد عبارات مورد استفاده کودکان داده است [17]. ضیاء حسینی و همکارش در پژوهش تک موردی و طولی بین سن 36 و 50 ماهگی انواع گفته‌های تولید شده کودک را از نظر نحوی بررسی و نمونه‌های گفته‌ها نیز را با سن بیان آنها گزارش داده است [18].
جلیلهوند و همکاران در قالب یک مطالعه طولی به بررسی میانگین طول گفته و برخی از تکواژهای دستوری در گفتار دو کودک فارسی زبان از دوازده ماهگی تا شصت ماهگی پرداخته‌اند.این پژوهش ضمن مراجعه ماهانه به مهدکودک و ضبط ویدئویی نمونه گفتار به مدت 120 دقیقه در ماه و سپس واج‌نویسی نمونه‌ها انجام پذیرفته است [19]. کاظمی و همکارانش هم در طی یک مطالعه توصیفی کمّی مقطعی، طول گفته کودکان در بازه زمانی شش ماه یکبار را گزارش دادند [10].
با توجه با اینکه در حال حاضر درمان بالینی اختلالات زبانی در کودکان فارسی زبان، بیشتر بر اساس تجارب درمانگران یا مطابق با هنجارهای زبان انگلیسی است و معیارهای قابل دسترس بیشتر بر مبنای زبان‌هایی غیر از فارسی است، این نوع مطالعات در زبان فارسی کم هستند. انجام این نوع مطالعات برای مقایسه‌های بین زبانی و مطالعه همگانی‌های زبانی و ویژگی‌های زبان ویژه مهم است. از این رو نیازمند بررسی چگونگی رشد طول گفته و جملات مرکب در زبان فارسی هستیم.
بنابراین زبان‌شناسان و آسیب‌شناسان گفتار و زبان برای دست‌یابی به چگونگی اکتساب و فراگیری گفتار و زبان در کودکان، به جمع‌آوری داده‌ها به صورت یادداشت‌برداری روزانه، مطالعات در قالب گروه‌های بزرگ نمونه‌گیری و در مقطعی از زمان و همچنین مطالعات طولی می‌پردازند. رشد زبان کودک، هم در زبان مرجع و هم در بررسی‌های تطبیقی و مقایسه‌ای بین زبان‌های مختلف مرهون منابع ارزشمندی مانند یاداشت‌برداری روزانه و داده‌های توصیفی است که در محیط‌های کاملاً طبیعی و واقعی، غیرمستقیم و هنگام بازی کودک جمع‌آوری شده‌اند [20].
یکی از رویکردهای ارزیابی و درمان در آسیب‌شناسی گفتار و زبان، مدل توصیفی تکاملی است. این مدل با توصیف دقیق سطح کنونی عملکرد زبان کودک، آن را با استفاده از واژگان، طول جمله، بیان مفاهیم، استفاده از قواعد نحوی، علائم صرفی و غیره مرتبط می‌داند. شالوده این رویکرد بر مبنای توالی رشد طبیعی زبان است و پژوهش روی رشد طبیعی زبان، بهترین راهنمای آموزش زبان را برای کودکانی فراهم می‌کند که خود به هر دلیلی، موفق به یادگیری آن نشده‌اند [20 ،12].
مطالعه طولی حاضر با عنایت به مدل توصیفی تکاملی به توصیف دقیق و روزانه رشد طبیعی طول گفته زبان فارسی به صورت گفتار خود به خودی کودک و اثر ظهور جملات مرکب، تعداد کلمات خزانه واژگان کودک و غیره روی آن می‌پردازد. شایان ذکر است این مقاله دومین گزارش موردی از کودک مورد بررسی است. در گزارش اول رشد واژگان بیانی کودک بررسی شد [20].
در مقاله حاضر سعی بر آن است با اتکا به مدل توصیفی تکاملی، روند رشد گفته‌های خود به خودی کودک توسط مادر که خود آسیب‌شناس گفتار و زبان است، ارائه شود. در راستای تحقق این هدف تلاش شد به این پرسش‌ها پاسخ داده شود: افزایش طول گفته در کودک فارسی زبان در چه مقطع زمانی از رشد گفتار کودک رخ می‌دهد؟ چه مدت زمان طول می‌کشد تا کودک از جملات اولیه (دو کلمهای) به سه یا چهار کلمهای پیشرفت کند؟ ظهور جملات مرکب در بیان کودک فارسی زبان در چه زمانی است؟ رابطه بین طول گفته و تعداد واژگان در این بازه زمانی از رشد چگونه است؟
کودک مورد بررسی (ر. ر)، فرزند دختر نویسنده اول مقاله است. کودک از نظر رشد جنینی تازه بالغ‌یافته بوده و در اول هفته سی و هفتم بارداری با روش سزارین به دنیا آمد. کودک تک زبانه فارسی زبان، فرزند اول خانواده بود. طبق نمودار رشد مخصوص کودکان دختر، رایج در ایران از لحاظ فیزیکی (وزن، قد و دور سر) از رشد طبیعی برخوردار بود. نتایج آزمون غربالگری شنوایی طبیعی بود. طبق آزمون استنفورد بینه هوشبهر وی طبیعی (حدود 124-112) بود. به دلیل اشتغال مادر، کودک از شش ماهگی به بعد، روزانه از ساعت 8 تا 14:30 در مهد کودک به سر می‌برد. والدین تعاملات کلامی بسیار خوبی با کودک داشتند و هیچ‌یک از آنها در ظهور اولین واژه با تأخیر مواجه نبوده‌اند.
جمع‌آوری داده‌ها از بدو تولد تا 34 ماهگی به روش طولی، موردی و روزانه انجام گرفت. این مقاله متناسب با هدف مورد نظر، گزارش طول گفته، ظهور انواع جملات از نظر ساختاری (ساده و مرکب) از 15 تا 34 ماهگی پرداخته است. اگر جمله کامل کودک همراه با یک فعل بود، جمله ساده و اگر بیش از یک فعل داشت جمله مرکب در نظر گرفته شد. با در نظر گرفتن اینکه در بین دستورنویسان زبان فارسی، معیار یکسان و دقیقی برای تعریف جمله مرکب وجود ندارد، ولی نقطه مشترک میان آنها درباره جملات مرکب، «وجود بیش از یک فعل» در چنین جمله‌هایی است [21].
قواعد محاسبه طول گفته از نمونه گفتار خودبه‌خودی کودک به این صورت بود که ابتدا نمونه گفتاری‌های روزانه ثبت‌شده کودک در طول زمان به گفته‌ها تقسیم بندی شد. سپس گفته‌ها بر حسب الفبای آوانگاری بین‌المللی، آوانگاری شده و هر گفته در یک خط نوشته شد. تعداد واژه‌ها در هر گفته محاسبه شد به طوری که هر واژه اعم از محتوایی یا دستوری یک واحد شمرده شد.کلمات تکراری یک بار محاسبه شدند وکلمات مرکب (سیب‌زمینی)، اسامی خاص (میکی‌موس)، مضاعف گویی (به به)، ضمایر متصل به کلمه مثل «کفشت» و تکواژ «ها» نشانه جمع، جداگانه در نظر گرفته نشده است. برای مثال، «پاهای» به عنوان یک واحد در نظر گرفته شدند. واژه بست کسره که در گفتار محاوره‌ای بعد از اسم می‌آید، به عنوان تکواژ دستوری است و در شمارش واژه استفاده می‌شود مثل «مریضه» به معنای «مریض است»، دو کلمه به حساب آمدند. جملاتی که کودک از حفظ گفته است یا مکرراً در قصه و شعر‌ها شنیده است، محاسبه نشدند [22 ،13 ،2].
سرانجام تمام واژه‌های شمارش‌شده نمونه گفتار را با هم جمع و بر تعداد گفته‌ها تقسیم شدند [12 ,13].
تمام نمونه‌گیری‌های زبانی در شرایط کاملاً طبیعی در تمام لحظات احتمالی زندگی به غیر از مهدکودک و به صورت یادداشت‌برداری روزانه از گفتار وی صورت پذیرفت. برای ثبت داده‌های زبانی، تاریخ ظهور تمام عناصر زبان به محض شنیدن با مداد یا ثبت الکترونیکی با تلفن همراه مدل HUAWEI Y600_U20 انجام می‌شد. اطلاعات ضبط‌شده در اولین زمان ممکن، مجدداً به تقویم در نظرگرفته شده برای این کار انتقال می‌یافت. در مرحله بعد داده‌های یادداشت شده از تقویم به صورت جداول ترسیم شده به فایل به فایل ورد انتقال یافت. تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از این بررسی با محاسبه ضریب همبستگی متقابل و با استفاده از نسخه 4.0.2 نرم‌افزار R انجام شد.
یافته‌ها
بررسی یافته‌های حاصل از پژوهش حاضر نشان داد که بر اساس جدول شماره 1، کودک دختر فارسی زبان در سن 21 ماه و 13 روز، اولین جمله ساده دو کلمهای خود متشکل از اسم و فعل را به صورت جمله کامل امری «آب بده» بیان کرده است.
.jpg)
سپس با فاصله‌ی زمانی یازده روز، اولین جمله کامل سه کلمهای خود متشکل از فاعل، مفعول و فعل را بر زبان رانده است. با گذشت پنج ماه و پنج روز، کودک در سن 26 ماه و 29 روز، جمله مرکب چهار کلمهای خود را بیان می‌کند که حاوی دو فعل است که فعل اول بدون نهاد است. چهار روز بعد با سرعت زیاد و شگفت انگیزی جمله مرکب پنج کلمهای ظهور می‌یابد که حاوی دو فعل است، با این تفاوت که فعل اول جمله نیز نهاد دارد. نمونه جمله‌های کودک در جدول شماره 1 گزارش شده است.
مشاهده شد در روند رشد جمله از یک کلمه به دو کلمه، بیشترین زمان (شش ماه و سیزده روز) و رشد شش کلمه به هفت کلمه کمترین زمان (در یک روز) را به خود اختصاص می‌دهد. در 27 ماهگی به بعد مدت زمان صرف‌شده برای افزایش طول جمله بر حسب کلمه، از چندین ماه به چند روز تقلیل یافته است.
بر مبنای جدول شماره 2، زمانی که میانگین طول گفته بر حسب کلمه برابر با 1/02 است، تعداد کلمات خزانه واژگان کودک حاوی 44 واژه است که مقوله دستوری «اسم» بیشترین سهم را دارا است و بر اساس جدول شماره 1 در همین زمان شاهد ظهور اولین جمله دوکلمه‌ای کودک نیز هستیم.
.jpg)
در سن 21 ماه و 24 روز با گذشت فقط یازده روز شاهد اضافه شدن صرفاً یازده واژه جدید به تعداد کلمات خزانه واژگان کودک هستیم که در همین سن طبق یافته‌های جدول شماره 1 شاهد ظهور اولین جمله سه کلمهای هستیم. زمانی‌که تعداد کلمات خزانه واژگان کودک حاوی 185 واژه است، میانگین طول گفته برابر با 2/5 است.
بر اساس جدول شماره 1، در همین سن شاهد ظهور اولین جمله جهار کلمهای «درست می‌کنی / الآن / پوشید / ه» هستیم که اولین جمله مرکب چهار کلمهای (متشکل از دو فعل، یکی ساده و دیگری مرکب) کودک محسوب می‌شود. سپس با گذشت ده روز از سن کودک بر مبنای جدول شماره 2، شاهد افزایش 48 واژه به تعداد کلمات خزانه واژگان کودک هستیم که در مجموع، معادل 263 واژه را شامل شده است و میانگین طول گفته برابر با 2/75 است. بر مبنای جدول شماره 1 در همین زمان، شاهد ظهور اولین جمله ساده شش کلمهای (حاوی یک فعل) و جمله مرکب هفت کلمهای (حاوی سه فعل) در تولیدات زبانی کودک هستیم.
هنگامی‌که مجموع تعداد کلمات خزانه واژگان کودک برابر با 363 واژه است و میانگین گفته‌ای برابر با 3/75 را داراست، بر مبنای جدول شماره 1 در همین زمان شاهد ظهور اولین جمله مرکب هشت کلمهای (حاوی چهار فعل ساده) هستیم. زمانی که کودک میانگین گفته‌ای برابر با 3/6 دارد، طبق جدول شماره 1 در همین سن شاهد ظهور اولین جمله مرکب نُه کلمهای (حاوی پنج فعل ساده) هستیم.
وقتی طول گفته هشت واژه‌ای کودک به گفته نُه واژه‌ای تبدیل می‌شود، شاهد بیشترین رشد تعداد کلمات خزانه واژگان کودک، یعنی 282 واژه جدید هستیم. کمترین رشد تعداد کلمات خزانه واژگان کودک زمانی است که طول گفته از دو به سه واژه افزایش می یابد.
با افزایش سن از 15 ماهگی تا 34 ماهگی، شاهد افزایش تعداد کل واژه‌ها و افزایش طول گفته هستیم. از سن 27 ماهگی با ظهور جملات مرکب افزایش میانگین طول گفته سرعت قابل توجهی به خود گرفته است، به طوری که در فاصله زمانی چند روز شاهد اضافه شدن یک واحد به طول گفته (کلمه) هستیم.
ضرایب همبستگی متقابل بین سه متغیر مورد بررسی در جدول شماره 3 گزارش شده است.
.jpg)
عدد مذکور در ستون (صفر)، بیانگر ضریب همبستگی متقابل هم‌زمان، اعداد مربوط به ستون‌های (1-)، (2-) و (3-) ضرایب مذکور را با توجه به یک، دو و سه دوره تأخیر و اعداد مربوط به ستون‌های (1+)، (2+) و (3+) ضرایب همبستگی متقابل را با یک، دو و سه دوره پیش‌رو به نمایش در آورده است. در تصویر شماره 1 نیز نمودار همبستگی‌های متقابل با تأخیر زمانی 6± نمایش داده شده است.
.jpg)
بر این اساس، در بررسی رابطه تعداد خزانه واژگان و سن ظهور در کودک همبستگی هم‌زمان بین این دو کمیت بالاترین همبستگی مشاهده شده را داشت که به طور معناداری با مقدار صفر تفاوت داشته است (r=0/928, P<0/001). اندازه اثر محاسبه‌شده برای این ارتباط برابر 0/93 به دست آمد.
در بررسی رابطه میانگین طول گفته و سن ظهور در کودک همبستگی هم‌زمان بین این دو کمیت بالاترین همبستگی مشاهده شده را داشت که به طور معناداری با مقدار صفر تفاوت داشته است (r=0/925, P=0/001). اندازه اثر محاسبه‌شده برای این ارتباط برابر 0/92 به دست آمد. در بررسی رابطه تعداد خزانه واژگان و سن ظهور در کودک همبستگی هم‌زمان بین این دو کمیت بالاترین همبستگی مشاهده‌شده را داشت که به طور معناداری با مقدار صفر تفاوت داشته است (r=0/910, P=0/002). اندازه اثر محاسبه‌شده برای این ارتباط برابر 0/91 بود.
بر اساس نتایج حاصل از تصویر شماره 1، سایر ضرایب همبستگی متقابل با تأخیر زمانی 6± در سطح خطای 5 درصد معنادار نبود.
در پژوهش حاضر قصد بر آن بود با تکیه بر مدل توصیفی تکاملی گزارشی از روند فراگیری و رشد طول گفته کودک ارائه شود. در راستای تحقق این هدف، تلاش شد از طریق یادداشت‌برداری روزانه پرسش‌های مطرح‌شده بررسی شود؛ ظهور اولین جمله دو کلمهای و سه کلمهای کودک فارسی زبان چه زمانی است؟ ظهور جملات مرکب در چه زمانی از رشد گفتار کودک رخ می‌دهد؟ آیا رابطه‌ای بین طول گفته و ظهور جملات مرکب در کودک فارسی زبان وجود دارد؟ رابطه بین طول گفته و تعداد کلمات موجود در خزانه واژگان کودک در بازه زمانی مورد نظر چگونه است؟ چقدر طول می‌کشد تا کودک از جملات اولیه دو کلمهای به سه کلمهای و بیشتر دست یابد؟ و نهایتاً اینکه رابطه بین طول گفته و سن کودک چگونه است؟
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که کودک دختر فارسی زبان در سن 21 ماه و 13 روز شروع به استفاده از نخستین ترکیب دوکلمه‌ای کرده است؛ کادیم و همکارانش [3] نیز شروع نخستین ترکیبات دو کلمهای را 21 ماهگی تا 30 ماهگی گزارش کردند که با پژوهش حاضر هم‌خوانی دارد. شروع اولین جمله دوکلمه‌ای در 20 کودک انگلیسی زبان از 13 تا 27 ماهگی، با میانگین سنی 17/5 گزارش شده است و در 20 کودک با ملیت‌‌های متفاوت از 13 تا 23 ماهگی با میانگین 18/3 بوده است که هر دو با یافته‌های پژوهش حاضر هم‌خوانی دارند [2].
جلیلهوند و همکارانش با مطالعه خود روی دو کودک فارسی زبان گزارش کردند که کودک دختر تا قبل از هجده ماهگی و پسر تا قبل از بیست ماهگی از گفته‌های تک کلمه استفاده می‌کردند و هر دو کودک در سن 22 ماهگی گفته بیش از دو کلمه را داشتند و سن دقیقی برای شروع گفته دو کلمهای ذکر نکرده‌اند؛ بنابراین می‌توان گفت در بازه سنی 18 تا 22 ماهگی، شروع به تولید ترکیب کلمه یا گفته‌های دو کلمهای کرده‌اند و ترکیبات دو کلمهای به صورت اسم + اسم، اسم + فعل، اسم + قید و غیره با کاربرد واژه‌های مختلف بوده است که با یافته‌های پژوهش حاضر مطابقت دارد [23 ،19].
سیف نراقی و همکاران در طی پژوهشی، اولین و فراوان‌ترین گفته‌های دو کلمهای کودکان را عبارات امری گزارش کردند که با اولین گفته دو کلمهای امری پژوهش حاضر مطابقت دارد [17]. مشکوه‌الدینی و همکارانش در طی گزارش موردی و طولی اعلام کردند که پسر فارسی زبان مورد مطالعه‌شان در سن بیست ماه و شش روز گفته دو کلمهای را داشته که در مقایسه با پژوهش حاضر زودتر رخ داده است [16].
کودک دختر فارسی زبان مورد مطالعه در سن در 21 ماه و 24 روز اولین گفته سه کلمهای خود را بیان کرده است. مشکوه‌الدینی و همکارانش گزارش کردند که پسر فارسی زبان مورد مطالعه‌شان در سن 23 ماه و 2 هفتگی، گفته سه کلمهای داشته است، ولی به زمان شروع آن اشاره‌ای نشده است [16].
کودک مورد مطالعه در سن 27 ماهگی اولین گفته چهار واژه‌ای خود را که اولین جمله مرکب وی بود، بر زبان رانده است. نخستین جملات مرکب بعد از جملات ساده ظهور یافته و افزایش تعداد افعال در یک گفته به صورت جملات مرکب بیانگر پیچیدگی‌های بیشتر گفتار کودکان فارسی زبان نسبت به مراحل قبل است [19].
بوئرمن [24] در شرح اکتساب جملات مرکب ذکر می‌کند که نخستین جملات مرکب کودکان طول تقریبی چهار کلمه را دارد که با یافته‌های این پژوهش برابری دارد. به نقل ازبوئرمن بر مبنای داده‌های لیمبر [24] اولین جملات مرکب حدوداً در سن سی ماهگی ظهور می‌یابد؛ کودک فارسی زبان مورد این پژوهش، دقیقاً در سن 26 ماه و 29 روز اولین جمله مرکب خود را بیان کرده است؛ بنابراین با یافته بوئرمن هم‌خوانی دارد. بلوم و همکارانش [25] در زبان انگلیسی، کادیم و همکارانش [3] در زبان اروپایی پرتقالی نیز محدوه سنی دو الی سه سال را به عنوان رشد سریع نحوی و جملات مرکب در نظر گرفته‌اند که با پژوهش حاضر هم‌راستا است. طبق گزارش جلیلهوند و همکارانش هر دو کودک در سن 22 ماهگی کاربرد گفته‌های بیش از دو واژه را آغاز کردند و در سن 25 ماهگی جملات مرکب را تولید کرده‌اند که با یافته پژوهش حاضر هم‌پوشانی ندارد [19].
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که کودک دختر فارسی زبان در سن 21 ماه و 13 روز زمانی که شروع به استفاده از نخستین ترکیب دوکلمه‌ای کرده، تعداد کلمات خزانه واژگان کودک برابر با 44 واژه داشته که در محدوده طیف تعداد کلمات خزانه واژگان کودک اعلام شده توسط نیک و همکارانش است [2].
ماچمن و باتس به نقل از مرجانوویچ اومک [9] نشان دادند که کودکان زمانی قادر خواهند بود ترکیبات تک کلمهای را به دو کلمهای تبدیل کنند که تعداد کلمات خزانه واژگانی از پنجاه تا صد کلمه داشته باشند و در ادامه با این استدلال به ارتباط بین رشد تعداد کلمات خزانه واژگان کودک و اکتساب دستور زبان کودک می‌پردازند. از این نظر نتایج مطالعه حاضر همسو با مطالعه مرجانوویچ اومک نیست و کودک فارسی زبان با تعداد کلمات خزانه واژگان محدودتر به مهارت تولید جمله دوکلمه‌ای دست یافته است. با این حال، نتایج مطالعه حاضر با مطالعات دیگر که در ادمه آمده، موافق است.
جلیلهوند و همکارانش با مطالعه خود روی دو کودک فارسی زبان بیان کردند، هر دو کودک زمانی که از ترکیب واژه‌ها یا گفته‌های دو واژه‌ای استفاده می‌کردند تعداد کلمات خزانه واژگان آنها حاوی چهل واژه بوده است که با یافته‌های پژوهش حاضر منطبق است [23].
کودک مورد مطالعه زمانی که شروع به استفاده از جملات مرکب چهار کلمهای کرد، تعداد کلمات خزانه واژگانش حاوی 185 واژه بود. مور و همکارانش [27] نیز اعلام کردند زمانی که پسر مورد مطالعه‌شان تعداد کلمات خزانه‌ی واژگان با 475 کلمه داشت از گفتار سه الی چهار کلمهای استفاده می‌کرده است که این تفاوت می‌تواند ناشی از تفاوت جنسیت و زبان باشد.
در ضمن، در پژوهش حاضر دقیقاً هم‌زمان با شروع جمله چهار کلمهای، تعداد کلمات خزانه واژگان کودک 185 کلمه بوده، در صورتی که مور و همکارانش [27] اعلام کرده است تعداد کلمات خزانه واژگان کودک وقتی از جملات سه و چهار کلمهای استفاده می‌کرده است، هم‌زمان با شروع جملات چهار کلمهای، 475 کلمه نبوده است. کودک دختر فارسی زبان در 28 ماه و 3 روز زمانی که برای اولین بار شروع به استفاده از جملات هشت واژه‌ای می‌کند، تعداد کلمات خزانه واژگان 363 واژه داشت.
نیک و همکاران [2] کوچک‌ترین تعداد کلمات خزانه واژگان شناخته‌شده با متوسط طول جمله شش تا هشت واژه‌ای را حاوی هزار کلمه اعلام کرد، هرچند خاطر نشان می‌کند که برخی کودکان با داشتن تعداد کلمات خزانه واژگان حاوی ششصد تا هفتصد کلمه نیز قادر به استفاده از جملات کامل یا شش تا هشت واژه‌ای هستند یا کودکانی با تعداد کلمات خزانه واژگان 800 تا 1100 واژه هنوز در مرحله جملات کوتاه به سر می‌برند و نهایتاً بیان می‌کند که بسیاری کودکان در سن سه سالگی مهارت تولید جملات کامل (شش تا هشت واژه‌ای) را به دست خواهند آورد که با پژوهش حاضر هم‌خوانی دارد.
مرجانوویچ اومک و همکاران [9] میانگین تعداد کلمات خزانه واژگان 273 کودک در یک ساعت مکالمه و مطالعه اسمیت [26] در سن سی ماهگی 446 کلمه گزارش کرده که با یافته‌های پژوهش حاضر مطابقت دارد. تعداد کل واژه‌ها و میانگین طول گفته افزایش می‌یابد که با مطالعه مقطعی محمودی بختیاری و همکارانش روی کودکان اصفهانی نیز هم‌خوانی دارد [28].
به طور کلی، رویکرد سنتی مولد بر این ادعاست که واژگان و دستور زبان دو مؤلفه جداگانه از هم هستند. در مقابل، رویکردهای غیر‌مولد از الگوی‌های یک بعدی اکتساب زبان حمایت می‌کنند و در مطالعات‌شان به طور مداوم نشان دادند که واژگان پیش‌بینی‌کننده قوی برای پیشرفت دستور زبان هستند [3].
پژوهش‌های مختلفی، از‌جمله پژوهش‌های مداخلات رشدی ارتباطی روی زبان‌های مختلف نشان دادند که بین رشد تعداد کلمات خزانه واژگان و نحو کودک همبستگی وجود دارد وکودکان با افزایش اندازه تعداد کلمات خزانه واژگان خود شروع به تولید جملات طولانی‌تر و از نظر دستوری، پیچیده‌تر می‌کنند [22 ،3]. اسمیت و همکارانش [26] در مطالعه ارتباط بین طول جمله و اندازه تعداد کلمات خزانه واژگان بر این نظر بودند که طول جمله تاحدی نشان‌دهنده اندازه تعداد کلمات خزانه واژگان هست که با پژوهش حاضر هم‌خوانی دارد، زیرا که همبستگی بین میانگین طول گفته کودک فارسی زبان با تعداد کلمات خزانه واژگان در این مطالعه برابر با (r=0/92، P<0/001) است.
پژوهش‌های گسترده‌ای حاکی از آن است که اندازه تعداد کلمات خزانه واژگان کودک نسبت به سن و جنس کودک، پیشگویی‌کننده بهتری در زمینه پیچیدگی نحوی زبان است، به طوری که مرجانوویچ اومک [9] در مطالعه‌اش روی کودکان اسلوونیایی خاطرنشان کرد با اضافه شدن یک کلمه به تعداد کلمات خزانه واژگان کودک، احتمال اینکه یک کودک نوپا کلمات را در جملات ترکیب کند 1/4 درصد افزایش می‌یابد.
یازده روز زمان لازم است تا کودک بتواند گفته‌های دو کلمهای را به سه کلمهای افزایش دهد و پنج ماه و چهار روز لازم است تا کودک ترکیبات سه کلمهای خود را به چهار کلمهای برساند. در روند رشد جمله از یک کلمه به دو کلمه کودک نیازمند فرصت کافی است در این مطالعه قریب به شش ماه، تا تعداد کلمات خزانه واژگانش به حد نصاب برسد که طبق مطالعات پیشین پنجاه واژه در نظر گرفته می‌شود [29 ،17] کودک مورد مطالعه نیز زمانی که تعداد کلمات خزانه واژگانش به 44 واژه می‌رسد ترکیبات دوکلمه‌ای خود را آغاز کرد [20].
در روند درمان می‌بایست در این مرحله به افزایش تعداد کلمات خزانه واژگان کودک توجه ویژه‌ای داشت. در روند رشد جمله از سه کلمه به چهار کلمه، کودک زمان زیادی قریب به چهار ماه را صرف کرده است. به نظر می‌رسد در این مرحله رشد جمله کودک صرفاً تکیه بر افزایش تعداد کلمات خزانه واژگان ندارد، چون با فاصله چهار روز و اضافه کردن سی کلمه طول جمله به پنج کلمه افزایش می‌یابد، البته در این فاصله زمانی افزایشی در میانگین طول گفته وجود نداشت.
می‌توان گفت همان‌طور که در روند رشد جمله در اولین ترکیب کلمات خود (یک کلمه به دو کلمه ) زمان زیادی را صرف می‌کند، در اینجا نیز برای اولین بار دو جمله را با هم ترکیب می‌کند و برای ظهور جمله مرکب در روند رشد خود نیازمند زمان بیشتری است با این‌حساب در روند درمان کودکان دچار اختلال در گفتار و زبان می‌بایست به نقش آموزش جملات مرکب نیز توجه کافی داشت و صرفاً برای افزایش طول جمله به افزایش تعداد کلمات خزانه واژگان تکیه نکرد.
با افزایش سن کودک فارسی زبان مورد مطالعه، میانگین طول گفته نیز افزایش یافت (r=0/91)، این یافته با مطالعه پارکر و همکارش [6] (0/69=r) هم‌خوانی دارد. اطلاعات متفاوتی در زمینه‌ی ارتباط بین سن و میانگین طول گفته در پژوهش‌های مختلف ذکر شده است به طور مثال، به نقل از جانسون و همکارانش [30]، کِلی و همکاران گزارشی از ارتباط معنادار طولی میان سن و میانگین طول گفته تا سن پنج سالگی ارائه کرده‌اند [29]. همچنین به نقل از کاظمی و همکارانش، براون معتقد است رابطه متقابلی میان سن تقویمی و میانگین طول گفته در بسیاری از کودکان تا چهار سالگی وجود دارد [10].
در طی مطالعه‌ای طولی روی دوازده کودک انگلیسی زبان مشخص شد که بین طول گفته و سن تا سه سالگی رابطه خطی وجود دارد و از سه سالگی به بعد شاهد کاهش این رابطه هستیم که با مطالعات رایس و همکاران هم‌خوانی دارد [31،3].
کاظمی و همکاران [10] در طی پژوهشی روی کودکان فارسی زبان اصفهانی به این نتیجه رسیدند که حساس بودن مقیاس میانگین طول گفته به سن نشان‌دهنده قابلیت نسبی آن به عنوان یک شاخص رشد زبانی حداقل در سن زیر 4/5 سال است. نهایتاً اینکه با افزایش سن کودک فارسی زبان مورد مطالعه، طول گفته نیز افزایش یافت که با مطالعه‌های موردی طولی مشکوه‌الدینی [16] و جلیلهوند و همکارش [23] هم‌خوانی دارد و همچنین با نتایج مطالعات مقطعی سیف نراقی [17]، کاظمی و همکاران روی کودکان اصفهانی [10] و اوریانی زنجانی و همکاران روی کودکان سمنانی هم‌راستا است [14].
نتیجه‌گیری
اگرچه چندین مطالعه طولی در مورد پیشرفت تعداد کلمات خزانه واژگان و طول جمله و روابط آنها با گذشت زمان در چندین زبان انجام شده است، اما مطالعات مشابه از این نوع در زبان فارسی کمیاب هستند. نتایج بررسی حاضر در طی نوزده ماه نشان داد کودک فارسی زبان مورد مطالعه با افزایش تعداد واژگانش توانایی ترکیب انواع واژه‌ها را به دست آورد. سرعت افزایش طول جمله با افزایش سن زیاد می‌شود. در سن 27 تا 28 ماهگی با ظهور جملات مرکب تحول شگرفی در افزایش طول گفته مشاهده می‌شود.
به نظر می‌رسد در کنار میزان پیشرفت تعداد کلمات خزانه واژگان در گذر زمان، ظهور جملات مرکب نیز نکته قابل توجه دیگری است که در تکامل زبان بیانی کودکان قابل توجه است و باید در ارزیابی‌های بالینی زبان مورد توجه قرار بگیرد. روی هم رفته می‌توان یکی از اولین نشانه‌های پیشرفت رشد دستور زبان کودک را امکان ترکیب کلمات دانست. زمانی این امر امکان‌پذیر خواهد شد که تعداد کلمات خزانه واژگان کودک غنی باشد و با افزایش رشد تعداد کلمات خزانه واژگان کودک شاهد ترکیب کلمات و افزایش پیچیدگی ساخت جمله خواهیم بود، حال آنکه با ظهور جملات چندکلمه‌ای، دیگر همانند ماه‌های پیشین، شاهد افزایش تعداد کلمات خزانه واژگان نیستیم، بلکه ضمن غنی شدن تعداد کلمات خزانه واژگان، طول گفته بیشتر از ترکیب جملات (جملات مرکب) افزایش می‌یابد.
توصیف عمیق ساخت جمله و میانگین طول گفته درطی پژوهش‌های طولی می‌تواند در تعیین توالی رشد طبیعی گفتار در کودکان فارسی زبان موثر واقع شود. همچنین با در نظر گرفتن این مطالعه می‌توان در یک ارزیابی غربالگری با توجه به چگونگی رشد جمله، میانگین طول گفته و اندازه تعداد کلمات خزانه واژگان کودکانی که احتمال دارد در معرض خطر مشکلات زبانی هستند، شناسایی کرده و با طراحی برنامه‌های آزمایشی اولیه و به موقع، تأثیرات منفی اختلات گفتار و زبان را کاهش دهیم.
محدودیت‌ها
با توجه به اینکه این نتایج فقط با تکیه بر داده‌های یک کودک فارسی زبان است؛ لازم است که در تفسیر آن احتیاط شود و بدیهی است انجام مطالعات گسترده‌تر این مشکل را کم‌رنگ‌تر خواهد کرد. در این مطالعه جملاتی که کودک از حفظ گفته است و یا به مکرر در قصه و شعر‌ها شنیده است، محاسبه نشدند. می‌توان از آزمون استانداردی مثل لارسپ برای رفع این محدودیت استفاده کرد. در زمان اجرای مطالعه حاضر آزمون استانداردی نبود، پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی در این حوزه با استفاده از این آزمو ن انجام شود
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در این مقاله اصول اخلاق در نشریه مورد توجه قرار گرفت.
حامی مالی
این مقاله حامی مالی نداشته است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: منیژه زارعی محمودآبادی؛ تحلیل داده‌ها: منیژه زارعی محمودآبادی، طلیعه ظریفیان؛ نگارش متن و بازبینی: منیژه زارعی محمودآبادی، طلیعه ظریفیان، رباب تیموری.
تعارض منافع
نویسندگان مقاله هیچ‌گونه تعارضی در منافع اعلام نکردند.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله حاضر مراتب قدردانی خود را به آقای امیرحسین رشیدی ابراز می‌دارند.
در بررسی رابطه میانگین طول گفته و سن ظهور در کودک همبستگی هم‌زمان بین این دو کمیت بالاترین همبستگی مشاهده شده را داشت که به طور معناداری با مقدار صفر تفاوت داشته است (r=0/925, P=0/001). اندازه اثر محاسبه‌شده برای این ارتباط برابر 0/92 به دست آمد. در بررسی رابطه تعداد خزانه واژگان و سن ظهور در کودک همبستگی هم‌زمان بین این دو کمیت بالاترین همبستگی مشاهده‌شده را داشت که به طور معناداری با مقدار صفر تفاوت داشته است (r=0/910, P=0/002). اندازه اثر محاسبه‌شده برای این ارتباط برابر 0/91 بود.
بر اساس نتایج حاصل از تصویر شماره 1، سایر ضرایب همبستگی متقابل با تأخیر زمانی 6± در سطح خطای 5 درصد معنادار نبود.
در پژوهش حاضر قصد بر آن بود با تکیه بر مدل توصیفی تکاملی گزارشی از روند فراگیری و رشد طول گفته کودک ارائه شود. در راستای تحقق این هدف، تلاش شد از طریق یادداشت‌برداری روزانه پرسش‌های مطرح‌شده بررسی شود؛ ظهور اولین جمله دو کلمهای و سه کلمهای کودک فارسی زبان چه زمانی است؟ ظهور جملات مرکب در چه زمانی از رشد گفتار کودک رخ می‌دهد؟ آیا رابطه‌ای بین طول گفته و ظهور جملات مرکب در کودک فارسی زبان وجود دارد؟ رابطه بین طول گفته و تعداد کلمات موجود در خزانه واژگان کودک در بازه زمانی مورد نظر چگونه است؟ چقدر طول می‌کشد تا کودک از جملات اولیه دو کلمهای به سه کلمهای و بیشتر دست یابد؟ و نهایتاً اینکه رابطه بین طول گفته و سن کودک چگونه است؟
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که کودک دختر فارسی زبان در سن 21 ماه و 13 روز شروع به استفاده از نخستین ترکیب دوکلمه‌ای کرده است؛ کادیم و همکارانش [3] نیز شروع نخستین ترکیبات دو کلمهای را 21 ماهگی تا 30 ماهگی گزارش کردند که با پژوهش حاضر هم‌خوانی دارد. شروع اولین جمله دوکلمه‌ای در 20 کودک انگلیسی زبان از 13 تا 27 ماهگی، با میانگین سنی 17/5 گزارش شده است و در 20 کودک با ملیت‌‌های متفاوت از 13 تا 23 ماهگی با میانگین 18/3 بوده است که هر دو با یافته‌های پژوهش حاضر هم‌خوانی دارند [2].
جلیلهوند و همکارانش با مطالعه خود روی دو کودک فارسی زبان گزارش کردند که کودک دختر تا قبل از هجده ماهگی و پسر تا قبل از بیست ماهگی از گفته‌های تک کلمه استفاده می‌کردند و هر دو کودک در سن 22 ماهگی گفته بیش از دو کلمه را داشتند و سن دقیقی برای شروع گفته دو کلمهای ذکر نکرده‌اند؛ بنابراین می‌توان گفت در بازه سنی 18 تا 22 ماهگی، شروع به تولید ترکیب کلمه یا گفته‌های دو کلمهای کرده‌اند و ترکیبات دو کلمهای به صورت اسم + اسم، اسم + فعل، اسم + قید و غیره با کاربرد واژه‌های مختلف بوده است که با یافته‌های پژوهش حاضر مطابقت دارد [23 ،19].
سیف نراقی و همکاران در طی پژوهشی، اولین و فراوان‌ترین گفته‌های دو کلمهای کودکان را عبارات امری گزارش کردند که با اولین گفته دو کلمهای امری پژوهش حاضر مطابقت دارد [17]. مشکوه‌الدینی و همکارانش در طی گزارش موردی و طولی اعلام کردند که پسر فارسی زبان مورد مطالعه‌شان در سن بیست ماه و شش روز گفته دو کلمهای را داشته که در مقایسه با پژوهش حاضر زودتر رخ داده است [16].
کودک دختر فارسی زبان مورد مطالعه در سن در 21 ماه و 24 روز اولین گفته سه کلمهای خود را بیان کرده است. مشکوه‌الدینی و همکارانش گزارش کردند که پسر فارسی زبان مورد مطالعه‌شان در سن 23 ماه و 2 هفتگی، گفته سه کلمهای داشته است، ولی به زمان شروع آن اشاره‌ای نشده است [16].
کودک مورد مطالعه در سن 27 ماهگی اولین گفته چهار واژه‌ای خود را که اولین جمله مرکب وی بود، بر زبان رانده است. نخستین جملات مرکب بعد از جملات ساده ظهور یافته و افزایش تعداد افعال در یک گفته به صورت جملات مرکب بیانگر پیچیدگی‌های بیشتر گفتار کودکان فارسی زبان نسبت به مراحل قبل است [19].
بوئرمن [24] در شرح اکتساب جملات مرکب ذکر می‌کند که نخستین جملات مرکب کودکان طول تقریبی چهار کلمه را دارد که با یافته‌های این پژوهش برابری دارد. به نقل ازبوئرمن بر مبنای داده‌های لیمبر [24] اولین جملات مرکب حدوداً در سن سی ماهگی ظهور می‌یابد؛ کودک فارسی زبان مورد این پژوهش، دقیقاً در سن 26 ماه و 29 روز اولین جمله مرکب خود را بیان کرده است؛ بنابراین با یافته بوئرمن هم‌خوانی دارد. بلوم و همکارانش [25] در زبان انگلیسی، کادیم و همکارانش [3] در زبان اروپایی پرتقالی نیز محدوه سنی دو الی سه سال را به عنوان رشد سریع نحوی و جملات مرکب در نظر گرفته‌اند که با پژوهش حاضر هم‌راستا است. طبق گزارش جلیلهوند و همکارانش هر دو کودک در سن 22 ماهگی کاربرد گفته‌های بیش از دو واژه را آغاز کردند و در سن 25 ماهگی جملات مرکب را تولید کرده‌اند که با یافته پژوهش حاضر هم‌پوشانی ندارد [19].
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که کودک دختر فارسی زبان در سن 21 ماه و 13 روز زمانی که شروع به استفاده از نخستین ترکیب دوکلمه‌ای کرده، تعداد کلمات خزانه واژگان کودک برابر با 44 واژه داشته که در محدوده طیف تعداد کلمات خزانه واژگان کودک اعلام شده توسط نیک و همکارانش است [2].
ماچمن و باتس به نقل از مرجانوویچ اومک [9] نشان دادند که کودکان زمانی قادر خواهند بود ترکیبات تک کلمهای را به دو کلمهای تبدیل کنند که تعداد کلمات خزانه واژگانی از پنجاه تا صد کلمه داشته باشند و در ادامه با این استدلال به ارتباط بین رشد تعداد کلمات خزانه واژگان کودک و اکتساب دستور زبان کودک می‌پردازند. از این نظر نتایج مطالعه حاضر همسو با مطالعه مرجانوویچ اومک نیست و کودک فارسی زبان با تعداد کلمات خزانه واژگان محدودتر به مهارت تولید جمله دوکلمه‌ای دست یافته است. با این حال، نتایج مطالعه حاضر با مطالعات دیگر که در ادمه آمده، موافق است.
جلیلهوند و همکارانش با مطالعه خود روی دو کودک فارسی زبان بیان کردند، هر دو کودک زمانی که از ترکیب واژه‌ها یا گفته‌های دو واژه‌ای استفاده می‌کردند تعداد کلمات خزانه واژگان آنها حاوی چهل واژه بوده است که با یافته‌های پژوهش حاضر منطبق است [23].
کودک مورد مطالعه زمانی که شروع به استفاده از جملات مرکب چهار کلمهای کرد، تعداد کلمات خزانه واژگانش حاوی 185 واژه بود. مور و همکارانش [27] نیز اعلام کردند زمانی که پسر مورد مطالعه‌شان تعداد کلمات خزانه‌ی واژگان با 475 کلمه داشت از گفتار سه الی چهار کلمهای استفاده می‌کرده است که این تفاوت می‌تواند ناشی از تفاوت جنسیت و زبان باشد.
در ضمن، در پژوهش حاضر دقیقاً هم‌زمان با شروع جمله چهار کلمهای، تعداد کلمات خزانه واژگان کودک 185 کلمه بوده، در صورتی که مور و همکارانش [27] اعلام کرده است تعداد کلمات خزانه واژگان کودک وقتی از جملات سه و چهار کلمهای استفاده می‌کرده است، هم‌زمان با شروع جملات چهار کلمهای، 475 کلمه نبوده است. کودک دختر فارسی زبان در 28 ماه و 3 روز زمانی که برای اولین بار شروع به استفاده از جملات هشت واژه‌ای می‌کند، تعداد کلمات خزانه واژگان 363 واژه داشت.
نیک و همکاران [2] کوچک‌ترین تعداد کلمات خزانه واژگان شناخته‌شده با متوسط طول جمله شش تا هشت واژه‌ای را حاوی هزار کلمه اعلام کرد، هرچند خاطر نشان می‌کند که برخی کودکان با داشتن تعداد کلمات خزانه واژگان حاوی ششصد تا هفتصد کلمه نیز قادر به استفاده از جملات کامل یا شش تا هشت واژه‌ای هستند یا کودکانی با تعداد کلمات خزانه واژگان 800 تا 1100 واژه هنوز در مرحله جملات کوتاه به سر می‌برند و نهایتاً بیان می‌کند که بسیاری کودکان در سن سه سالگی مهارت تولید جملات کامل (شش تا هشت واژه‌ای) را به دست خواهند آورد که با پژوهش حاضر هم‌خوانی دارد.
مرجانوویچ اومک و همکاران [9] میانگین تعداد کلمات خزانه واژگان 273 کودک در یک ساعت مکالمه و مطالعه اسمیت [26] در سن سی ماهگی 446 کلمه گزارش کرده که با یافته‌های پژوهش حاضر مطابقت دارد. تعداد کل واژه‌ها و میانگین طول گفته افزایش می‌یابد که با مطالعه مقطعی محمودی بختیاری و همکارانش روی کودکان اصفهانی نیز هم‌خوانی دارد [28].
به طور کلی، رویکرد سنتی مولد بر این ادعاست که واژگان و دستور زبان دو مؤلفه جداگانه از هم هستند. در مقابل، رویکردهای غیر‌مولد از الگوی‌های یک بعدی اکتساب زبان حمایت می‌کنند و در مطالعات‌شان به طور مداوم نشان دادند که واژگان پیش‌بینی‌کننده قوی برای پیشرفت دستور زبان هستند [3].
پژوهش‌های مختلفی، از‌جمله پژوهش‌های مداخلات رشدی ارتباطی روی زبان‌های مختلف نشان دادند که بین رشد تعداد کلمات خزانه واژگان و نحو کودک همبستگی وجود دارد وکودکان با افزایش اندازه تعداد کلمات خزانه واژگان خود شروع به تولید جملات طولانی‌تر و از نظر دستوری، پیچیده‌تر می‌کنند [22 ،3]. اسمیت و همکارانش [26] در مطالعه ارتباط بین طول جمله و اندازه تعداد کلمات خزانه واژگان بر این نظر بودند که طول جمله تاحدی نشان‌دهنده اندازه تعداد کلمات خزانه واژگان هست که با پژوهش حاضر هم‌خوانی دارد، زیرا که همبستگی بین میانگین طول گفته کودک فارسی زبان با تعداد کلمات خزانه واژگان در این مطالعه برابر با (r=0/92، P<0/001) است.
پژوهش‌های گسترده‌ای حاکی از آن است که اندازه تعداد کلمات خزانه واژگان کودک نسبت به سن و جنس کودک، پیشگویی‌کننده بهتری در زمینه پیچیدگی نحوی زبان است، به طوری که مرجانوویچ اومک [9] در مطالعه‌اش روی کودکان اسلوونیایی خاطرنشان کرد با اضافه شدن یک کلمه به تعداد کلمات خزانه واژگان کودک، احتمال اینکه یک کودک نوپا کلمات را در جملات ترکیب کند 1/4 درصد افزایش می‌یابد.
یازده روز زمان لازم است تا کودک بتواند گفته‌های دو کلمهای را به سه کلمهای افزایش دهد و پنج ماه و چهار روز لازم است تا کودک ترکیبات سه کلمهای خود را به چهار کلمهای برساند. در روند رشد جمله از یک کلمه به دو کلمه کودک نیازمند فرصت کافی است در این مطالعه قریب به شش ماه، تا تعداد کلمات خزانه واژگانش به حد نصاب برسد که طبق مطالعات پیشین پنجاه واژه در نظر گرفته می‌شود [29 ،17] کودک مورد مطالعه نیز زمانی که تعداد کلمات خزانه واژگانش به 44 واژه می‌رسد ترکیبات دوکلمه‌ای خود را آغاز کرد [20].
در روند درمان می‌بایست در این مرحله به افزایش تعداد کلمات خزانه واژگان کودک توجه ویژه‌ای داشت. در روند رشد جمله از سه کلمه به چهار کلمه، کودک زمان زیادی قریب به چهار ماه را صرف کرده است. به نظر می‌رسد در این مرحله رشد جمله کودک صرفاً تکیه بر افزایش تعداد کلمات خزانه واژگان ندارد، چون با فاصله چهار روز و اضافه کردن سی کلمه طول جمله به پنج کلمه افزایش می‌یابد، البته در این فاصله زمانی افزایشی در میانگین طول گفته وجود نداشت.
می‌توان گفت همان‌طور که در روند رشد جمله در اولین ترکیب کلمات خود (یک کلمه به دو کلمه ) زمان زیادی را صرف می‌کند، در اینجا نیز برای اولین بار دو جمله را با هم ترکیب می‌کند و برای ظهور جمله مرکب در روند رشد خود نیازمند زمان بیشتری است با این‌حساب در روند درمان کودکان دچار اختلال در گفتار و زبان می‌بایست به نقش آموزش جملات مرکب نیز توجه کافی داشت و صرفاً برای افزایش طول جمله به افزایش تعداد کلمات خزانه واژگان تکیه نکرد.
با افزایش سن کودک فارسی زبان مورد مطالعه، میانگین طول گفته نیز افزایش یافت (r=0/91)، این یافته با مطالعه پارکر و همکارش [6] (0/69=r) هم‌خوانی دارد. اطلاعات متفاوتی در زمینه‌ی ارتباط بین سن و میانگین طول گفته در پژوهش‌های مختلف ذکر شده است به طور مثال، به نقل از جانسون و همکارانش [30]، کِلی و همکاران گزارشی از ارتباط معنادار طولی میان سن و میانگین طول گفته تا سن پنج سالگی ارائه کرده‌اند [29]. همچنین به نقل از کاظمی و همکارانش، براون معتقد است رابطه متقابلی میان سن تقویمی و میانگین طول گفته در بسیاری از کودکان تا چهار سالگی وجود دارد [10].
در طی مطالعه‌ای طولی روی دوازده کودک انگلیسی زبان مشخص شد که بین طول گفته و سن تا سه سالگی رابطه خطی وجود دارد و از سه سالگی به بعد شاهد کاهش این رابطه هستیم که با مطالعات رایس و همکاران هم‌خوانی دارد [31،3].
کاظمی و همکاران [10] در طی پژوهشی روی کودکان فارسی زبان اصفهانی به این نتیجه رسیدند که حساس بودن مقیاس میانگین طول گفته به سن نشان‌دهنده قابلیت نسبی آن به عنوان یک شاخص رشد زبانی حداقل در سن زیر 4/5 سال است. نهایتاً اینکه با افزایش سن کودک فارسی زبان مورد مطالعه، طول گفته نیز افزایش یافت که با مطالعه‌های موردی طولی مشکوه‌الدینی [16] و جلیلهوند و همکارش [23] هم‌خوانی دارد و همچنین با نتایج مطالعات مقطعی سیف نراقی [17]، کاظمی و همکاران روی کودکان اصفهانی [10] و اوریانی زنجانی و همکاران روی کودکان سمنانی هم‌راستا است [14].
نتیجه‌گیری
اگرچه چندین مطالعه طولی در مورد پیشرفت تعداد کلمات خزانه واژگان و طول جمله و روابط آنها با گذشت زمان در چندین زبان انجام شده است، اما مطالعات مشابه از این نوع در زبان فارسی کمیاب هستند. نتایج بررسی حاضر در طی نوزده ماه نشان داد کودک فارسی زبان مورد مطالعه با افزایش تعداد واژگانش توانایی ترکیب انواع واژه‌ها را به دست آورد. سرعت افزایش طول جمله با افزایش سن زیاد می‌شود. در سن 27 تا 28 ماهگی با ظهور جملات مرکب تحول شگرفی در افزایش طول گفته مشاهده می‌شود.
به نظر می‌رسد در کنار میزان پیشرفت تعداد کلمات خزانه واژگان در گذر زمان، ظهور جملات مرکب نیز نکته قابل توجه دیگری است که در تکامل زبان بیانی کودکان قابل توجه است و باید در ارزیابی‌های بالینی زبان مورد توجه قرار بگیرد. روی هم رفته می‌توان یکی از اولین نشانه‌های پیشرفت رشد دستور زبان کودک را امکان ترکیب کلمات دانست. زمانی این امر امکان‌پذیر خواهد شد که تعداد کلمات خزانه واژگان کودک غنی باشد و با افزایش رشد تعداد کلمات خزانه واژگان کودک شاهد ترکیب کلمات و افزایش پیچیدگی ساخت جمله خواهیم بود، حال آنکه با ظهور جملات چندکلمه‌ای، دیگر همانند ماه‌های پیشین، شاهد افزایش تعداد کلمات خزانه واژگان نیستیم، بلکه ضمن غنی شدن تعداد کلمات خزانه واژگان، طول گفته بیشتر از ترکیب جملات (جملات مرکب) افزایش می‌یابد.
توصیف عمیق ساخت جمله و میانگین طول گفته درطی پژوهش‌های طولی می‌تواند در تعیین توالی رشد طبیعی گفتار در کودکان فارسی زبان موثر واقع شود. همچنین با در نظر گرفتن این مطالعه می‌توان در یک ارزیابی غربالگری با توجه به چگونگی رشد جمله، میانگین طول گفته و اندازه تعداد کلمات خزانه واژگان کودکانی که احتمال دارد در معرض خطر مشکلات زبانی هستند، شناسایی کرده و با طراحی برنامه‌های آزمایشی اولیه و به موقع، تأثیرات منفی اختلات گفتار و زبان را کاهش دهیم.
محدودیت‌ها
با توجه به اینکه این نتایج فقط با تکیه بر داده‌های یک کودک فارسی زبان است؛ لازم است که در تفسیر آن احتیاط شود و بدیهی است انجام مطالعات گسترده‌تر این مشکل را کم‌رنگ‌تر خواهد کرد. در این مطالعه جملاتی که کودک از حفظ گفته است و یا به مکرر در قصه و شعر‌ها شنیده است، محاسبه نشدند. می‌توان از آزمون استانداردی مثل لارسپ برای رفع این محدودیت استفاده کرد. در زمان اجرای مطالعه حاضر آزمون استانداردی نبود، پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی در این حوزه با استفاده از این آزمو ن انجام شود
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در این مقاله اصول اخلاق در نشریه مورد توجه قرار گرفت.
حامی مالی
این مقاله حامی مالی نداشته است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: منیژه زارعی محمودآبادی؛ تحلیل داده‌ها: منیژه زارعی محمودآبادی، طلیعه ظریفیان؛ نگارش متن و بازبینی: منیژه زارعی محمودآبادی، طلیعه ظریفیان، رباب تیموری.
تعارض منافع
نویسندگان مقاله هیچ‌گونه تعارضی در منافع اعلام نکردند.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله حاضر مراتب قدردانی خود را به آقای امیرحسین رشیدی ابراز می‌دارند.
References
1.Steinberg D. An introduction to psycholinguistics [Glfam A. Persian Trans]. 1th ed. Tehran: SAMT; 2002.
2.Nice MM. Length of sentences as a criterion of a child’s progress in speech. J Educ Psychol. 1925; 16(6):370–9. [DOI:10.1037/h0073259]
3.Cadime I, Moreira CS, Santos AL, Silva C, Ribeiro I, Viana FL. The development of vocabulary and grammar: A longitudinal study of European Portuguese-speaking toddlers. J Child Lang. 2019; 46(4):653-81. [DOI:10.1017/S0305000919000060] [PMID]
4.Pahlevan Nejad M, Rasulpur H. [Compound sentences in the Persian language are analyzed based on the theory of role and reference grammar (Persian)]. Linguistics. 2012; 3(1):1-25. http://ensani.ir/file/download/article/20130508151948-9740-14.pdf
5.Hickey T. Mean length of utterance and the acquisition of Irish. J Child Lang. 1991; 18(3):553-69. [DOI:10.1017/S0305000900011247] [PMID]
6.Parker MD, Brorson K. A comparative study between mean length of utterance in morphemes (MLUw) and Mean Length of Utterance in words (MLUw). First lang. 2005; 25(3):365-76. [DOI:10.1177/0142723705059114]
7.Scarborough HS, Rescorla L, Tager-Flusberg H, Fowler AE, Sudhalter V. The relation of utterance length to grammatical complexity in normal and language-disordered groups. Appl Psycholinguist. 1991; 12(1):23-46. [DOI:10.1017/S014271640000936X]
8.Allen SE, Dench C. Calculating mean length of utterance for Eastern Canadian Inuktitut. First Lang. 2015; 35(4-5):377-406. [DOI:10.1177/0142723715596648]
9.Marjanovič-Umek L, Fekonja-Peklaj U, Podlesek A. Characteristics of early vocabulary and grammar development in Slovenian-speaking infants and toddlers: A CDI-adaptation study. J Child Lang. 2013; 40(4):779-98. [DOI:10.1017/S0305000912000244] [PMID] [PMCID]
10.Kazemi Y, Taheri A, Kiyanfar F, Shafie M, Eslamifard R, Pirmoradian M, et al. [Mean length of utterance (MLU) in typically-developing 2.5-5.5 year-old Persian-speaking children in Iran (Persian)]. J Res Rehabil Sci. 2012; 8(5):928-37. [DOI:10.22122/jrrs.v8i5.654]
11.Ezeizabarrena M-J, Garcia Fernandez I. Length of Utterance, in Morphemes or in Words?: MLU3-w, a Reliable Measure of Language Development in Early Basque. Front Psychol. 2018; 8:2265. [DOI:10.3389/fpsyg.2017.02265] [PMID] [PMCID]
12.Paul R. Language disorders from infancy through adolescence: Assessment & intervention. Amsterdam: Elsevier Health Sciences; 2007. https://books.google.com/books/about/Language_Disorders_from_Infancy_Through.html?id=QxLfgByBvToC
13.Zarifian T, mohammadi R, Mahmoodibakhtiyari B. [A comparison of the syntactic skills of hearingloss and pre-school Persian-speaking children (Persian)]. J Res Rehabil Sci. 2008; 8(4):659-70. https://www.sid.ir/Fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=245874
14.Oryadi-Zanjani M, Ghorbani R, Keikha F. [Standardization of total numbers of word, mean length of utterance and mean length of 5 long sentences in normal Persian language children between 2 to 5 years old in Semnan city (Persian)]. Koomesh. 2006; 7(3):177-82. http://koomeshjournal.semums.ac.ir/article-1-99-en.html
15.Kazemi Y, Klee T, Stringer H. Diagnostic accuracy of language sample measures with Persian-speaking preschool children. Clin Linguist Phon. 2015; 29(4):304-18. [DOI:10.3109/02699206.2014.1003097] [PMID]
16.Meshkatal-Dini M. [The Development of language in children speech sounds and sound system (Persian)]. Specialized Journal of Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Mashhad (Faculty of Literature and Humanities (Mashhad)). 2002; 34(3-4):447-78. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=8880
17.Seifenaraqi M, Naderi E. [The trend of growth and Persian speaking children from 2 to 8 years (Persian)]. 1992; (31):9-36. http://ensani.ir/file/download/article/20110218151419-201.pdf
18.Hosseini SZ, Noorbakhsh M. [learning Persian language syntax (case study: 36 to 50 months) (Persian)]. Lang Linguist. 2007; 3(5):103-13. http://lsi-linguistics.ihcs.ac.ir/article_1607_312bdf72c93f3c44102ab66261166fe9.pdf
19.Jalilevand N, Ebrahimipur M, Purqarib J. [Mean length of utterance and grammatical morphemes in speech of two Farsi-speaking children (Persian)]. Audiology. 2012; 21(2):96-108. https://aud.tums.ac.ir/article-1-48-en.pdf
20.Zarei Mahmood Abadi M, Zarifian T. Expressive vocabulary development of a15-34-month Persian speaking child: A longitudinal case study (Persian)]. Sci J Rehabil Med. 2018; 7(3):308-17. [DOI:10.22037/JRM.2018.110984.1674]
21.Mehravaran M. [The dangling model in the construction of compound sentences with regard to verb tenses (Persian)]. Lit Art. 2016; 7(2):87-108. https://liar.ui.ac.ir/article_19745_en.html
22.Fenson L, Marchman VA, Thal D. MacArthur-Bates communicative development inventories: User’s guide and technical manual. 2th ed. Baltimore: Paul H. Brookes Publishing Company Baltimore, MD; 2007. [DOI:10.1007/978-1-4419-1698-3_769]
23.Jalilevand N. [Speech & language development in Farsi speaking children (Persian)]. Tehran: Dangeh; 2012. http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2456292&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author
24.Bowerman M. The acquisition of complex sentences. InStudies in language acquisition. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press; 1979. pp. 285-305. https://pure.mpg.de/rest/items/item_467965/component/file_467964/content
25.Bloom L, Lahey M, Hood L, Lifter K, Fiess K. Complex sentences: Acquisition of syntactic connectives and the semantic relations they encode. J Child Lang. 1980; 7(2):235-61. [DOI:10.1017/S0305000900002610] [PMID]
26.Smith ME. An investigation of the development of the sentence and the extent of vocabulary in young children. Michigan: The University of Michigan; 1926. https://books.google.com/books/about/Investigation_of_the_Development_of_the.html?id=XJoXnQEACAAJ
27.Moore KC. The mental development of a child. Psychol Rev Monogr Suppl. 1896; 1(3):i-150. [DOI:10.1037/h0092981]
28.Bakhtiyari BM, Soraya M, Badiee Z, Kazemi Y, Soleimani B. [The size of expressive lexicon in 18-to-36-month-old children raised in farsi-speaking families (Persian)]. J Res Rehabil Sci. 2011; 7(5):681-7. [DOI:10.22122/jrrs.v7i5.190]
29.Klee T, Schaffer M, May S, Membrino I, Mougey K. A comparison of the age-MLU relation in normal and specifically language-impaired preschool children. J Speech Hear Disord. 1989; 54(2):226-33. [DOI:10.1044/jshd.5402.226] [PMID]
30.Johnston JR. An alternate MLU calculation: Magnitude and variability of effects. J Speech Lang Hear Res. 2001; 44(1):156-64. [DOI:10.1044/1092-4388(2001/014)]
31.Rice ML, Redmond SM, Hoffman L. Mean length of utterance in children with specific language impairment and in younger control children shows concurrent validity and stable and parallel growth trajectories. J Speech Lang Hear Res. 2006; 49(4):793-808. [DOI:10.1044/1092-4388(2006/056)]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
