مقدمه 
دیابت ملیتوس بیماری متابولیکی است که ویژگی آن افزایش سطح گلوکز خون و اختلال در تنظیم متابولیسم کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و لیپیدهاست. اولین مشخصه این اختلال، هیپرگلیسمی مزمن است که به دلیل نقص در ترشح انسولین از سلول‌های بتای پانکراس یا مقاومت سلول‌های بدن به انسولین است [1].
در طول دیابت افزایش مداوم قند خون باعث افزایش تولید رادیکال‌های آزاد اکسیژن و بروز استرس اکسیداتیو می‌شود. نتایح بسیاری از تحقیقات روی بیماری دیابت نشان می‌دهد عوارض و مشکلات ایجاد‌شده در بیماری دیابت ممکن است تا حدودی با استرس اکسیداتیو مرتبط باشد [2]. سلول‌ها شامل انواع آنتی‌اکسیدان‌های آنزیمی مانند سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز و آنتی‌اکسیدان‌های غیرآنزیمی شامل گلوتاتیون، کارتنوئیدها، اسیدآسکوربیک و ویتامین E هستند. فعالیت این ترکیبات آنتی اکسیدان باعث کاهش اثرات مضر رادیکال‌های آزاد و جلوگیری از استرس اکسیداتیو می‌شود [3]. 
در شرایط استرس اکسیداتیو، دفاع آنتی‌اکسیدانی سلول‌ها، قدرت مقابله با گونه‌های فعال اکسیژن را ندارند. تحقیقات گسترده‌ای نشان می‌دهد مصرف انواع آنتی‌اکسیدان‌ها همراه با رژیم غذایی می‌تواند باعث محافظت سلول‌ها در برابر انواع رادیکال‌های آزاد شود. کوآنزیم Q10 یکی از مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های درون‌زاد سلولی است که امروزه مصرف این مکمل در کاهش عوارض بیماری‌های قلبی، عصبی، نقص ایمنی، فشار خون بالا، دیابت، بیماری‌های ارثی یا اکتسابی مرتبط با کاهش تولید انرژی همچون اختلالات میتوکندریایی، ایدز و ناباروری در مردان توصیه می‌شود [4]. مطالعات متعددی نشان داده‌اند کوآنزیم Q10 با محافظت از سلول‌های بتای پانکراس، سلول‌های کبدی، کاهش غلظت هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1C)، باعث بهبود استرس اکسیداتیو و تظاهرات بالینی دیابت می‌شود [5-7]. نتایج تحقیقات، نقش آنتی‌اکسیدانی کوآنزیم Q10 و قدرت مقابله با انواع رادیکال‌های آزاد را تأیید می‌کند [8].
 ماهیت آنتی‌اکسیدانی کوآنزیم Q10 به علت مشارکت آن در نقل و انتقال الکترون‌هاست. کوآنزیم Q10 مولکولی است که با ورود پیوسته به چرخه اکسیداسیون و احیا‌شدن و با گرفتن الکترون احیا و با ازدست‌دادن آن اکسید می‌شود. کوآنزیم Q10 در حالت احیا، الکترون‌ها را به سستی در اختیار دارد. به همین دلیل یک یا دو الکترون را از دست می‌دهد و به‌راحتی اکسید می‌شود. ماهیت کوآنزیم Q10 در گرفتن و ازدست‌دادن سریع الکترون‌ها، سبب خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی این ترکیب می‌شود [9]. کوآنزیم Q10 با ممانعت از تولید رادیکال‌های پراکسیل مانع پراکسیداسیون لیپیدها و اکسیداسیون پروتئین‌ها می‌شود. فرم احیای کوآنزیم Q10 به شکل مؤثری سبب احیای ویتامین E از رادیکال α- توکوفروکسیل می‌شود و از تخریب ویتامین E جلوگیری می‌کند [10 ،6]. 
مطالعات نشان می‌دهد بین کاهش سطح کوآنزیم Q10 و بروز دیابت ارتباط نزدیکی وجود دارد. بر این اساس، یکی از راهکارهای پیشنهادی جهت کاهش عوارض استرس اکسیداتیو در دیابت، مصرف مکمل کوآنزیم Q10 است [6]. تاکنون در زمینه مکانیسم آنتی‌اکسیدانی مکمل کوآنزیم Q10 از جمله تأثیر آن روی فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان کاتالاز، سوپراکسید دیسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز و همچنین سطح گلوتاتیون مطالعاتی انجام شده است [12 ،11]. 
یکی از مارکرهایی که اخیراً مورد توجه محققان قرار گرفته است، شاخص استرس اکسیداتیو یا به عبارت دیگر نسبت سطح اکسیدانی تام به سطح آنتی‌اکسیدانی تام است. این شاخص نشانگر سطح جامعی از وضیعت اکسیدانی و آنتی‌اکسیدانی تام است [13]. تاکنون مطالعه‌ای درباره تأثیر آنتی‌اکسیدان‌ها از جمله کوآنزیم Q10 بر شاخص استرس اکسیداتیو در دیابت گزارش نشده است. هدف از مطالعه حاضر، تأثیر مصرف مکمل کوآنزیم Q10 بر وضعیت استرس اکسیداتیو بافت کبد موش‌های صحرایی مبتلا به دیابت در مقایسه با گروه شاهد است. برای این منظور فاکتورهای مختلفی مانند وضعیت اکسیدانی تام و آنتی اکسیدانی تام، تعیین نسبت این دو فاکتور تحت عنوان شاخص استرس اکسیداتیو، به عنوان شاخص جامعی از وضعیت استرس اکسیداتیو، سنجیده شد. علاوه بر این، جهت تخمین میزان پراکسیداسیون لیپیدی، سطح مالون دی‌آلدئید و همچنین گروه‌های تیول در بافت کبد رت‌های مورد‌مطالعه ارزیابی شدند.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه تجربی از موش صحرایی نر نژاد ویستار با میانگین وزنی 200-180 گرم استفاده شد. حیوانات در شرایط حیوان‌خانه با دسترسی آزاد به آب و غذا و برخورداربودن از 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی نگهداری شدند. کلیه ملاحظات اخلاقی و پروتکل‌های کار روی حیوانات آزمایشگاهی در این مطالعه، مورد تأیید کمیته نظارت بر حقوق حیوانات آزمایشگاهی مرکز تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی اراک بود.
موش‌ها به طور تصادفی در پنج گروه شش‌تایی تقسیم شدند: 1- کنترل سالم (تیمار سرم فیزیولوژی) 2- کنترل سالم (تیمار روغن کنجد) 3- کنترل سالم (تیمار روزانه ۱۰ میلی‌گرم برکیلوگرم مکمل کوآنزیم Q10 در روغن کنجد [4-7]  دیابتی (تزریق داخل صفاقی STZ) 5- دیابتی دریافت‌کننده کوآنزیم Q10 (تیمار روزانه ۱۰ میلی‌گرم برکیلوگرم مکمل کوآنزیم Q10 در روغن کنجد).

برای دیابتی‌کردن موش‌ها، از محلول تازه استرپتوزوتوسین (Sigma-USA) حل‌شده در سرم فیزیولوژی با دُز ۵۵ میلی‌گرم برکیلوگرم بعد از یک شب پرهیز غذایی، به صورت تزریق داخل صفاقی استفاده شد. جهت تأیید دیابتی‌شدن رت‌ها، پس از گذشت 72 ساعت و همچنین یک هفته، نمونه خون از دم حیوانات تهیه و سطح گلوکز خون با استفاده از گلوکومتر اندازه‌گیری شد. مقادیر گلوکز خون ناشتای بالاتر از 250 میلی‌گرم برکیلوگرم به عنوان دیابت در نظر گرفته شد. 
مکمل کوآنزیم Q10 (شرکت Cyman) با دُز 10 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، حل‌شده در 0/5 سی‌سی روغن کنجد به صورت روزانه و به مدت 42 روز تجویز شد. کلیه تیمارها به صورت گاواژ و در ساعات بین 9 تا 10 صبح انجام شد. در پایان دوره آزمایش، موش‌ها با استفاده از تزریق درون‌صفاقی کتامین (60 میلی‌گرم برکیلوگرم) و زایلازین (20 میلی‌گرم برکیلوگرم) بیهوش و پرفیوژن کبد انجام و سپس کشته شدند. پس از اطمینان از بیهوشی کامل، بلافاصله خون‌گیری از قلب حیوان و جداسازی سرم انجام گرفت. بافت کبد نیز خارج و در تانک ازت قرار گرفت و برای انجام آزمایشات در فریزر منفی º C 70 نگهداری شد. برای تهیه هموژنات بافت کبد، حدود 100 میلی‌گرم از بافت کبد به‌دقت توزین و یک میلی‌لیتر بافرفسفات سالین (PBS: 0/1 M, PH=7/4) به آن اضافه شد. بافت توسط هموژنایزر (شرکت برج صنعت‌آزما ، ایران) هموژنیزه و سپس 15 دقیقه با دور 15000 دور در دقیقه در دمای چهار درجه سانتی‌گراد (شرکت سیگما، آلمان) سانتریفیوژ شد. سطح گلوکز سرم با روش گلوکز اکسیداز (شرکت پارس‌آزمون) اندازه‌گیری شد. سطح مالون دی‌آلدئید، گروه‌های تیول و ظرفیت اکسیدانی و آنتی‌اکسیدانی تام بافت کبد در محلول رویی و با استفاده از روش‌های رنگ‌سنجی با میکرو‌پلیت اسپکتروفتومتر (Biotek ,USA , (Microplate Spectrophotometer سنجیده شد.
اندازه‌گیری پراکسیداسیون لیپید با استفاده از معرف تیو باربیتوریک اسید انجام شد. مقدار مالون دی‌آلدئید و برخی از مولکول‌های دیگر در شرایط اسیدی و در دمای بالا قادر به انجام واکنش با تیوباربیتوریک اسید هستند و یک کمپلکس ارغوانی‌رنگ ایجاد می‌کنند که این کمپلکس در طول موج 532 نانومتر دارای حداکثر جذب نوری است [14].
برای ارزیابی میزان گروه‌های تیول پلاسما، از روش کالریمتری Miao‌–‌Lin Hu و از معرف 2 و 2 دی‌تیو نیتروبنزوئیک اسید (معرف Ellman) استفاده شد [15]. اندازه‌گیری ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام سرم با روش دستیFRAP ‌ صورت گرفت. در این روش ترکیبات آنتی‌اکسیدان با احیای یون فریک به فرو، باعث ایجاد کمپلکس رنگی می‌شوند [16]. 
ارزیابی وضعیت اکسیدانی تام به روش اسپکتروفتومتری بر پایه اکسیداسیون یون فروس به یون فریک در حضور مواد اکسیدان از قبیل آب اکسیژنه در محیط اسیدی و اندازه‌گیری یون فریک با رنگ نارنجی گزیلول انجام گرفت [17]. شاخص استرس اکسیداتیو (OSI) توسط تقسیم سطح اکسیدان تام TAS)) بر سطح آنتی‌اکسیدان تام TAS)) محاسبه شد [18].
 آنالیز آماری 
پس از جمع‌آوری اطلاعات و نتایج، داده‌ها با استفاده از نسخه 18 نرم‌افزار SPSS و از طریق آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یک‌طرفه تحلیل شد. جهت بررسی گروه‌ها به صورت دوبه‌دو نیز از آزمون Tukey HSD استفاده شد. نتایج به صورت میانگین±‌ انحراف معیار گزارش شده است و P<0/05 معنی‌دار در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
تأثیر مکمل کوآنزیم Q10 بر سطح مالون دی‌آلدئید بافت کبد در گروه‌های مورد‌مطالعه 
در تصویر شماره 1 میانگین سطح متغیر مالون دی‌آلدئید (MDA) به عنوان شاخص پراکسیداسیون لیپیدی، در پنج گروه تحت مطالعه نشان داده شده است. مقایسه سطح مالون دی‌آلدئید در گروه‌های مورد‌مطالعه نشان می‌دهد سطح این مارکر در گروه کنترل دیابتی در مقایسه با گروه کنترل سالم به طور معنی‌داری افزایش یافته است (0/001=P). درمان با کوآنزیم Q10 در رت‌های دیابتی، به کاهش معنی‌دار غلظت MDA نسبت به گروه کنترل دیابتی منجر شده است (P=0/022).

تأثیر مکمل کوآنزیم Q10 بر سطح گروه‌های تیول پروتئین بافت کبد در گروه‌های مورد‌مطالعه 
در تصویر شماره 2، میانگین سطح گروه‌های تیول را در پنج گروه تحت مطالعه نشان می‌دهد. تحلیل نتایج نشان داد میانگین غلظت گروه‌های تیول در گروه کنترل دیابتی نسبت به گروه‌های کنترل به صورت معناداری کاهش یافته است (0/001=P). درمان با کوآنزیم Q10 در رت‌های دیابتی، به افزایش غلظت گروه‌های تیول در مقایسه با گروه کنترل دیابتی منجر شد، اما این افزایش از نظر آماری معنادار نبود (P=0/25).

تأثیر مکمل کوآنزیم Q10 بر ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام بافت کبد در گروه‌های موردمطالعه
در تصویر شماره 3 میانگین ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام به تفکیک پنج گروه تحت مطالعه نشان داده شده است. تجزیه و تحلیل آماری نشان داد، گروه کنترل دیابتی کاهش معنی‌داری در ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام در مقایسه با گروه کنترل سالم دارد (0/01=P). درمان با کوآنزیم Q10 در رت‌های دیابتی سبب افزایش میزان ظرفیت آنتی‌اکسیدانی شد، اما این افزایش از لحاظ آماری معنادار نبود (0/77=P).

تأثیر مکمل Q10 بر وضعیت اکسیدانی تام بافت کبد در گروه‌های مورد‌مطالعه
در تصویر شماره 4 میانگین وضعیت اکسیدانی تام TOS)) به تفکیک پنج گروه تحت مطالعه نمایش داده شده است. با مقایسه TOS در گروه‌های مورد‌مطالعه مشخص شد سطح این فاکتور در گروه کنترل دیابتی افزایش معنی‌داری در مقایسه با گروه کنترل سالم نشان می‌دهد (0/001=P). درمان با کوآنزیم Q10 در رت‌های دیابتی، به کاهش معنی‌دار TOS نسبت به گروه کنترل دیابتی منجر شد (0/03=P).

تأثیر مکمل Q10 بر سطح شاخص استرس اکسیداتیو بافت کبد در گروه‌های موردمطالعه
در تصویر شماره 5 میانگین شاخص استرس اکسیداتیو (OSI) به تفکیک پنج گروه تحت مطالعه نمایش داده شده است. با مقایسه میانگین OSI در گروه‌های مدنظر مشخص شد گروه کنترل دیابتی افزایش معنی‌داری در مقایسه با گروه کنترل سالم نشان می‌دهد (0/001=P). درمان رت‌های دیابتی با کوآنزیم Q10، به کاهش معنی‌داری در میزان OSI نسبت به گروه کنترل دیابتی منجر شد (0/028=P). 

بحث 
نتایج مطالعه حاضر نشان داد مصرف روزانه 10 میلی‌گرم بر کیلوگرم، مکمل کوآنزیم Q10 به مدت شش هفته در رت‌های مبتلا به دیابت سبب کاهش معنی‌دار غلظت مالون دی‌آلدئید بافت کبد در گروه تحت درمان نسبت به گروه کنترل دیابتی می‌شود. بنابراین درمان با کوآنزیم Q10 می‌تواند سبب کاهش پراکسیداسیون لیپیدی شود. در بیماری دیابت، متابولیسم کربوهیدرات، پروتئین و لیپید مختل شده و نهایتاً به افزایش استرس اکسیداتیو منجر می‌شود [19]. استرس اکسیداتیوم به عنوان عاملی مضر در تشدید وضعیت پاتولوژیک دیابت و آسیب بافت کبدی عمل می‌کند. با افزایش استرس اکسیداتیو، توانایی مقابله آنتی‌اکسیدان‌ها کاهش یافته و باعث اختلال در متابولیسم قند و چربی می‌شود [20]. کوآنزیم Q10 یک آنتی‌اکسیدان قوی است و گزارش شده که سبب محافظت بدن در برابر رادیکال‌های آزاد اکسیژن و باعث بهبود عوارض استرس اکسیداتیو می‌شود [21]. 
در مطالعات قبلی، به برخی مکانیسم‌های آنتی‌اکسیدانی کوآنزیم Q10 اشاره شده است. در مطالعه جیهان و همکاران که روی تأثیر کوآنزیم Q10 بر میزان فعالیت آنزیم سوپراکسیددیسموتاز و مالون دی‌آلدئید بافت مغز رت‌های دیابتی انجام شده است، مشخص شد دُز 10 میلی‌گرم روزانه کوآنزیم Q10 به مدت هشت هفته در گروه دریافت‌کننده دارو سبب کاهش معنی‌دار سطوح مالون دی‌آلدئید و افزایش فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز بافت مغز شده است [22]. در مطالعه ی مودی و همکاران مصرف مکمل کوآنزیم Q10 با دُز 10 میلی‌گرم بر کیلوگرم در روز به مدت چهار هفته سبب کاهش معنی‌دار مالون دی‌آلدئید در بافت کبد رت‌های دیابتی شده است [7]. کوآنزیم Q10 یک شبه‌ویتامین محلول در چربی است و در غشاهای دو لایه فسفولیپیدی و غشاهای درون‌سلولی قرار دارد. کوآنزیم Q10 به عنوان یک حامل زنجیره انتقال الکترون در غشای داخلی میتوکندری عمل می‌کند و موجب افزایش تولید ATP در میتوکندری می‌شود [23]. کوآنزیم Q10 از طریق جمع‌آوری مستقیم گونه‌های فعال اکسیژن به عنوان آنتی‌اکسیدان در غشاهای لیپیدی عمل می‌کند و مانع از پراکسیداسیون لیپیدی می‌شود [24]. همچنین کوآنزیم Q10 با احیا و بازسازی ویتامین E (آلفا توکوفرول) از اکسیدشدن لیپوپروتئین‌ها جلوگیری می‌کند [23].
نتایج این تحقیق نشان داد مصرف مکمل کوآنزیم Q10 در رت‌های مبتلا به دیابت با دُز 10 میلی‌گرم در روز و به مدت شش هفته، سبب افزایش غلظت گروه‌های تیول بافت کبد در گروه تحت درمان نسبت به گروه کنترل دیابتی می‌شود، با این حال این افزایش معنی‌دار نبود. بنابراین درمان با کوآنزیم Q10 در این دُز، نتوانست سطح گروه‌های تیول را در رت‌های دیابتی افزایش دهد. بررسی تغییرات سطح گروه‌های تیول پروتئین در مطالعات محدودی انجام شده است. در تأیید نتایج ما، در مطالعه میرهاشمی و همکاران نیز استفاده از کوآنزیم Q10 با دُز 100 میلی‌گرم در روز به مدت هشت هفته نتوانست غلظت گروه‌های تیول را در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 تغییر بدهد [25]. 
کوآنزیم Q10 یک احیاکننده قوی است و بلافاصله با پروتئین‌های پلاسما واکنش نشان می‌دهد و به طور مستقیم گروه‌های دی سولفید را کاهش می‌دهد. همچنین کوآنزیم Q10 می‌تواند از طریق تبدیل فرم اکسید به احیا، سبب بازسازی آنتی‌اکسیدان‌های شناخته‌شده‌ای مانند آسکوربات، توکوفرول و گلوتاتیون شود. کوآنزیم Q10 باعث افزایش نسبت گلوتاتیون احیا به اکسید در کبد شده و با کاهش سطوح گونه‌های فعال اکسیژن، سبب افزایش فعالیت کمپلکس‌های زنجیره‌ای انتقال الکترون میتوکندری و کاهش عوارض استرس اکسیداتیو می‌شود [27 ،26]. 
بر اساس نتایج تحقیق حاضر، القای دیابت سبب افزایش میزان اکسیدان‌های تام، کاهش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام و افزایش شاخص استرس اکسیداتیو در بافت کبد رت‌های دیابتی شد. در تأیید این نتایج، آنالیزها نشان داد بین سطوح مالون دی‌آلدئید بافت کبد و توتال اکسیدان همبستگی مثبت وجود دارد. این تغییرات بیانگر آسیب بافت کبد به واسطه افزایش استرس اکسیداتیو و کاهش دفاع آنتی‌اکسیدانی کبد با القای دیابت است. مصرف مکمل کوآنزیم Q10 در رت‌های مبتلا به دیابت، سبب کاهش میزان اکسیدان‌های تام و افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام در بافت کبد گروه تحت درمان نسبت به گروه کنترل دیابتی می‌شود. با این حال تغییر در ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام معنی‌دار نبود. بنابراین درمان با کوآنزیم Q10 در این دُز، سبب بهبود وضعیت اکسیدانی تام در رت‌های دیابتی شد.
 ورما و همکاران کاهش غیرمعنی‌دار ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام و افزایش معنی‌دار سطوح اکسیدانی تام را در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 در مقایسه با گروه کنترل سالم مشاهده کردند [28]. سلیک و همکاران افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدان تام و کاهش میزان اکسیدان تام را در بافت کلیه موش‌های صحرایی مبتلا به دیابت مشاهده کردند؛ هرچند تغییرات فوق از نظر آماری معنادار نبود [29]. در مطالعات قبلی پیشنهاد شده است کوآنزیم Q10 با افزایش آنتی‌اکسیدان‌های درون‌سلولی مانند بیلی روبین، اسیدآسکوربیک و آلبومین می‌تواند قدرت دفاع آنتی‌اکسیدانی را افزایش دهد [30].
در سال‌های اخیر علاوه بر مطالعه درباره میزان آنتی‌اکسیدان تام، سطح اکسیدان تام نیز به عنوان یک مارکر استفاده شده است. در بسیاری از مطالعات، ظرفیت آنتی‌اکسیدان تام سنجیده می‌شود. به دلیل اینکه پارامترهای اکسیدان و آنتی‌اکسیدان یک اثر هم‌افزایی را نشان می‌دهند، سنجش جداگانه آن‌ها احتمالاً نمی‌تواند معیار دقیقی از وضعیت توتال اکسیدان یا توتال آنتی‌اکسیدان باشد. بنابراین اندازه‌گیری همزمان میزان توتال اکسیدان و توتال آنتی‌اکسیدان و تعیین نسبت آن‌ها می‌تواند یک مارکر مناسبی برای ارزیابی استرس اکسیداتیو باشد. در این مطالعه برای اولین‌بار و به منظور ارزیابی دقیق‌تر وضعیت استرس اکسیداتیو در بیماری دیابت و نقش درمانی مکمل کوآنزیم Q10، سنجش همزمان توتال اکسیدان و توتال آنتی‌اکسیدان و تعیین نسبت آن انجام شد. 
نتیجه‌گیری 
نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد مصرف روزانه 10 میلی‌گرم بر کیلوگرم مکمل کوآنزیم Q10 در رت‌های دیابتی باعث کاهش سطح اکسیدان‌های تام، سطح مالون دی‌آلدئید و از طرف دیگر باعث افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدان تام و کاهش شاخص استرس اکسیداتیو می‌شود. بنابراین مصرف مکمل کوآنزیم Q10 می‌تواند از طریق کاهش استرس اکسیداتیو القا‌شده در دیابت باعث کاهش عوارض ناشی از آن و بهبود شرایط در دیابت شود. نتایج این مطالعه نشان داد درمان رت‌های دیابتی با این مکمل باعث کاهش شاخص استرس اکسیداتیو می‌شود. این امر می‌تواند باعث کاهش عوارض ناشی از استرس اکسیداتیو در دیابت شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی تغییرات همزمان سطح اکسیدان تام، آنتی‌اکسیدان تام و ارزیابی نسبت آن‌ها در بیماران دیابتی تحت درمان با مکمل کوآنزیم Q10 بررسی شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
 کلیه ملاحظات اخلاقی و پروتکل‌های کار روی حیوانات آزمایشگاهی در این مطالعه مورد تأیید کمیته نظارت بر حقوق حیوانات آزمایشگاهی مرکز تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی اراک بود و با کد اخلاق IR.ARAKMU.REC.1397.119 تصویب شد. 
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پروژه تحقیقاتی با کد 3134 است و هزینه انجام این تحقیق را معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اراک تأمین کرده است.
مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان معیارهای استاندارد نویسندگی بر اساس پیشنهادهای کمیته بین‌المللی ناشران مجلات پزشکی (ICMJE) را داشتند.
تعارض منافع
طبق نظر نویسندگان هیچ‌گونه تضاد منافعی درباره پژوهش حاضر وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از همکاری کارشناسان آزمایشگاه بیوشیمی، سرکار خانم فرنگیس ملک‌محمدی و نرگس ملامحمدی تقدیر و تشکر می‌شود.

 

1. Kerner W, Brückel J. Definition, classification and diagnosis of diabetes mellitus. Exp Clin Endocrinol Diabetes. 2014; 122(07):384-6. [DOI:10.1055/s-0034-1366278] [PMID]
2. Pickering RJ, Rosado CJ, Sharma A, Buksh S, Tate M, de Haan JB. Recent novel approaches to limit oxidative stress and inflammation in diabetic complications. Clin Exp Immunol. 2018; 7(4):e1016. [DOI:10.1002/cti2.1016] [PMID] [PMCID]
3. Nimse SB, Pal D. Free radicals, natural antioxidants, and their reaction mechanisms. Rsc Advances. 2015; 5(35):27986-8006. [DOI:10.1039/C4RA13315C]
4. Kapoor P, Kapoor A. Coenzyme Q10-a novel molecule. J Indian Acad Clin Med. 2013; 14(1):37-45.
5. Noh Y, Kim K, Shim M, Choi S, Choi S, Ellisman M, et al. Inhibition of oxidative stress by coenzyme Q10 increases mitochondrial mass and improves bioenergetic function in optic nerve head astrocytes. Cell Death Dis. 2013; 4(10):e820. [DOI:10.1038/cddis.2013.341] [PMID] [PMCID]
6. Maedeh Moradi M, Azadbakht L. Effect of coenzyme Q10 supplementation on diabetes biomarkers: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled clinical trials. Arch Iran Med. 2016; 19(8):588-96.
7. Modi KP, Vishwakarma SL, Goyal RK, Bhatt PA. Beneficial effects of coenzyme Q10 in streptozotocin-induced type I diabetic rats. Iranian J Pharmacol Ther. 2006; 5(1):61-5.
8. Sanoobar M, Eghtesadi S, Azimi A, Khalili M, Jazayeri S, Reza Gohari M. Coenzyme Q10 supplementation reduces oxidative stress and increases antioxidant enzyme activity in patients with relapsing-remitting multiple sclerosis. Int J Neurosci. 2013; 123(11):776-82. [DOI:10.3109/00207454.2013.801844] [PMID]
9. Alam MA, Rahman MM. Mitochondrial dysfunction in obesity: potential benefit and mechanism of Co-enzyme Q10 supplementation in metabolic syndrome. J Diabetes Metab Disord. 2014; 13(1):60. [DOI:10.1186/2251-6581-13-60] [PMID] [PMCID]
10. Nowotny K, Jung T, Höhn A, Weber D, Grune T. Advanced glycation end products and oxidative stress in type 2 diabetes mellitus. Biomolecules. 2015; 5(1):194-222. [DOI:10.3390/biom5010194] [PMID] [PMCID]
11. Modi K, Santani D, Goyal R, Bhatt P. Effect of coenzyme Q10 on catalase activity and other antioxidant parameters in streptozotocin-induced diabetic rats. Biol Trace Elem Res. 2006; 109(1):25-33. [DOI:10.1385/BTER:109:1:025]
12. Coldiron Jr AD, Sanders RA, Watkins III JB. Effects of combined quercetin and coenzyme Q10 treatment on oxidative stress in normal and diabetic rats. J Biochem Mol Toxicol. 2002; 16(4):197-202. [DOI:10.1002/jbt.10035] [PMID]
13. Aslan M, Sabuncu T, Kocyigit A, Celik H, Selek S. Relationship between total oxidant status and severity of diabetic nephropathy in type 2 diabetic patients. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2007; 17(10):734-40. [DOI:10.1016/j.numecd.2006.08.005] [PMID]
14. Jamhiri M, Hafizibarjin Z, Ghobadi M, Moradi A, Safari F. [Effect of Thymol on Serum Antioxidant Capacity of Rats Following Myocardial Hypertrophy (Persian)]. Arak Med Univ J. 2017; 20(4):10-9.
15. Hu M, Dillard C. Plasma SH and GSH measurement. Methods Enzymol. 1994; 233:385-87.
16. Benzie IF, Strain JJ. The Ferric Reducing Ability of Plasma (FRAP) as a measure of “antioxidant power”: the FRAP assay. Anal Biochem. 1996; 239(1):70-6. [DOI:10.1006/abio.1996.0292] [PMID]
17. Heidarisasan S, Ziamajidi N, Karimi J, Abbasalipourkabir R. Effects of insulin-loaded chitosan-alginate nanoparticles on RAGE expression and oxidative stress status in the kidney tissue of rats with type 1 diabetes. IJBMS. 2018; 21(10):1035-42.
18. Aslan R, Kutlu R, Civi S, Tasyurek E. The correlation of the total antioxidant status (TAS), total oxidant status (TOS) and paraoxonase activity (PON1) with smoking. Clin Biochem. 2014; 47(6):393-97. [DOI:10.1016/j.clinbiochem.2013.10.002] [PMID]
19. Postic C, Dentin R, Girard J. Role of the liver in the control of carbohydrate and lipid homeostasis. Diabetes Metab. 2004; 30(5):398-408. [DOI:10.1016/S1262-3636(07)70133-7]
20. Maritim A, Sanders a, Watkins Iii J. Diabetes, oxidative stress, and antioxidants: a review. J Biochem Mol Toxicol. 2003; 17(1):24-38. [DOI:10.1002/jbt.10058] [PMID]
21. Shargorodsky M, Debby O, Matas Z, Zimlichman R. Effect of long-term treatment with antioxidants (vitamin C, vitamin E, coenzyme Q10 and selenium) on arterial compliance, humoral factors and inflammatory markers in patients with multiple cardiovascular risk factors. Nutr Metab. 2010; 7(1):1-8. [DOI:10.1186/1743-7075-7-55] [PMID] [PMCID]
22. Hussein J, El-matty DA, El-Khayat Z, Abdel-Latif Y. Therapeutic Role of Coenzyme Q10 in Brain Injury during Experimental Diabetes. J Appl Pharm Sci. 2013; 3(6):213-7.
23. Crane FL. Biochemical functions of coenzyme Q10. J Am Coll Nutr. 2001; 20(6):591-8. [DOI:10.1080/07315724.2001.10719063] [PMID]
24. Malm C, Svensson M, Sjöberg B, Ekblom B, Sjödin B. Supplementation with ubiquinone‐10 causes cellular damage during intense exercise. Acta Physiol Scand. 1996; 157(4):511-2. [DOI:10.1046/j.1365-201X.1996.534286000.x] [PMID]
25. Mirhashemi SM, Najafi V, Raygan F, Asemi Z. The effects of coenzyme Q10 supplementation on cardiometabolic markers in overweight type 2 diabetic patients with stable myocardial infarction: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. ARYA Atheroscler. 2016; 12(4):158-65.
26. Tian G, Sawashita J, Kubo H, Nishio Sy, Hashimoto S, Suzuki N, et al. Ubiquinol-10 supplementation activates mitochondria functions to decelerate senescence in senescence-accelerated mice. Antioxid Redox Signal. 2014; 20(16):2606-20. [DOI:10.1089/ars.2013.5406] [PMID] [PMCID]
27. Atmaca G. Antioxidant effects of sulfur-containing amino acids. Yonsei Med J. 2004; 45:776-88. [DOI:10.3349/ymj.2004.45.5.776] [PMID]
28. Verma AK, Chandra S, Singh RG, Singh TB, Srivastava S, Srivastava R. Serum prolidase activity and oxidative stress in diabetic nephropathy and end stage renal disease: a correlative study with glucose and creatinine. Biochem Res Int. 2014; 2014:1-7. [DOI:10.1155/2014/291458] [PMID] [PMCID]
29. Çelik VK, Sahin ZD, Sari I, Bakir S. Comparison of oxidant/antioxidant, detoxification systems in various tissue homogenates and mitochondria of rats with diabetes induced by streptozocin. Exp Diabetes Res. 2012; 2012:1-5. [DOI:10.1155/2012/386831] [PMID] [PMCID]
30. Sardari F, Khanevari T, Rezaei B. The Effect of Q10 Supplementation and One Bout Exhaustive Exercise on Some Oxidative (MDA) and Anti-Oxidative (TAC) Stress Markers in Sedentary Men. J Neyshabur Univ Med Sci. 2016; 3(4):45-55.